“Шарқ юлдузи”нинг юлдузли фаолияти

Муҳаррир минбари

Сирожиддин РАУФ

“Шарқ юлдузи”нинг юлдузли фаолияти

Бугун электрон нашрлар, ахборот коммуникациялари ривожланган бир пайтда, таъкидлаш жоизки, босма матбуотнинг асосий турларидан бири сифатида фаолият кўрсатадиган ҳар қандай журнал ўз фаолиятини жамият маданий-маънавий, ижтимоий-сиёсий, иқтисодий, ишлаб чиқариш ҳаётининг деярли барча қатламларини акс эттиришга йўналтирган ҳолда олиб боради. Масалан, 1655 йили илк бор Парижда нашр этилган энг биринчи “Журнал де Саванс” нашри ҳам даставвал адабиёт, санъат, фалсафа ва табиий фанлар бўйича китобларга шарҳлар бериб борган. Кейинчалик Лондон, сўнг Россияда, XX аср бошларидан Туркистонда ҳам илк журналлар пайдо бўла бошлагач, 1913 йили Самарқандда жадидчилик ҳаракати намояндаси, оташин маърифатпарвар Маҳмудхўжа Беҳбудий томонидан “Ойина” журналига асос солинган. Бу журнал туркий тилдаги илк ижтимоий, илмий, адабий нашр ҳисобланган. Кейинчалик, 1915 йили Тошкентда “Ал-ислоҳ”, ундан сўнг Қўқонда “Ҳуррият” ижтимоий-сиёсий журнали (1917 йили), Тошкентда “Чаён”, “Чўл чаёни”, “Инқилоб”, “Ер юзи”, “Муштум” каби кўплаб журналлар нашр этила бошланган.

Тўқсон йиллик олис ва машаққатли йўлни босиб, бу давр орасида турли қийинчилик ва йўқотишларга қарамай, аввал бошдан биринчи ўринда ўзбек адабиёти ва миллатимиз маънавиятида ўзига хос маёқлик мавқеини сақлаб қолишга эришиб келаётган “Шарқ юлдузи” журнали ҳам бутун дунё матбуотида ана шундай янгиланишлар пайдо бўлаётган пайтда ташкил этилган эди.

Мазкур адабий-бадиий, илмий, ижтимоий-сиёсий журнал расман 1931 йилдан чоп этила бошлангани қайд этилсада, даставвал “Қурилиш”, 1934 йилдан “Совет адабиёти”, 1937–1941 йилларда “Ўзбекистон адабиёти ва санъати”, 1946 йилдан эътиборан улуғ адиб, Ойбек домланинг саъй-ҳаракатлари билан “Шарқ юлдузи” номини олган.

Салкам бир асрлик муддат давомида ўзбек ёзувчи ва шоирларининг бутун бошли авлодларини вояга етказиш билан бирга жамоат фикри ва маънавий камолоти минбари ҳам бўлиб келаётган нашр ҳар доим биринчи ўринда халқимиз маънавий-маърифий ҳаётини эзгулик ва тафаккур ёғдулари билан ёритишга ҳаракат қилди.

Шундай замонлар бўлдики, адабиёт оламида ҳам асл истеъдод эгаларига нисбатан шубҳа ва ҳаддан зиёд “ҳушёрлик” билан қаралди, чин даҳолик эса жамият учун қўрқинчли бир жиҳатдек белгиланди. Аксинча, ўртача ёки зўраки ижодий фаолият кўпроқ олқишланди. Замон талабига айланган бундай нохуш жиҳатлар матбаачилик соҳасидан ўзига хос ёзилмаган қоидаларга амал қилишни ҳам талаб этган. Шунга қарамай, “Шарқ юлдузи” журнали бадиий адабиётни ривожлантиришга муносиб ҳисса қўшиш билан бир қаторда, турли даврлар ижодий жараёнларининг барча, ҳатто ўта мураккаб йўлларини масъулият ва шараф билан

босиб ўтишга эриша олди. Ҳозир ҳам ўзбек миллий адабиётининг кекса, ўрта ва кейинги авлод намояндалари қаламига мансуб насрий, назмий, драматик, илмий-назарий ва публицистик асарларни мунтазам чоп этиб келмоқда.

Журнал ўз саҳифаларида атоқли ёзувчи ва шоирларнинг роману достонлари билан ёнма-ён тарзда “йилт” этган иқтидори бўлган оддийгина талаба ёки мактаб ўқувчисининг илк ҳикоя ёки шеърий машқларини ҳам чоп этишдан чўчимади.

Нафақат Ўзбекистон, қардош Тожикистон, Қозоғистон, Туркманистон, Қирғизистон ва бошқа давлатлар, шунингдек, Туркия, Хитой, Покистон, Арабистон, Афғонистон, АҚШ, Германия ва яна кўплаб мамлакатларда ўз мухлисларига эга бўла олди. Албатта, бундай натижаларга эришиши осон кечмаган. Нашрнинг ўз номига муносиб, яъни Шарқнинг энг ёруғ маърифий-адабий юлдузи, маёғи бўлиб қола

олишида, шубҳасиз, турли давр ва йилларда шу журнал бош муҳаррирлари ҳамда ижодий жамоанинг ҳиссаси катта бўлди.

“Шарқ юлдузи” журнали ташкил этилган вақтдан буён бу нашрда Умаржон Исмоилов (1931–1932), Раҳмат Мажидий (1932–1934), Қурбон Берегин (1935–1937), Холмат Қурбонов (1938–1939), Сотти Ҳусайн (1940), Комил Яшин (1941), Ойбек (1946–1948), Воҳид Зоҳидов (1949), Уйғун (1950–1951), Мирмуҳсин (1951–1960, 1972–1981), Асқад Мухтор (1961–1965), Ҳамид Ғулом (1965–1971), Ҳафиз Абдусамадов (1981–1983), Пирмат Шермуҳамедов ( 1983-1985), Ўткир Ҳошимов (1986–2002), Омон Мухтор (2002–2006), Минҳожиддин Мирзо (2006–2007), Сирожиддин Саййид (2007–2009), Улуғбек Ҳамдам (2009–2015) каби таниқли ёзувчи ва шоирлар бош муҳаррир бўлдилар. Уларнинг фидойилиги ва машаққатли меҳнати туфайли журнал жамиятда ўзига хос ўрнини эгаллади. Бу инсонларнинг кўплари “Шарқ юлдузи” каби залворли журналга раҳбарлик қилишдек масъулият юкини мардона кўтариш билан бирга, турли сиёсий ўзгаришлар ва замонасозлик азобларини ҳам етарли даражада бошдан ўтказишди, аммо журнал фаолиятининг бутунлай тўхтатилишига йўл қўймадилар.

Масалан, 1931–1932 йиллар “Қурилиш” номи билан чоп этилган ушбу нашр бор-йўғи сиёсат қўғирчоғи бўлишни инкор этиб, Ғафур Ғуломнинг “Нетай” қиссаси, Ғайратий, Ойдин, Ғиёс Соатий, Жиғой, Н. Раҳимий каби шоирларнинг шеърлари ва қатор адабий-танқидий мақолаларни эълон қилган. Ойномада анчайин бадиий бақувват шеър ва ҳикоялар, қисса ва мақолалар ҳам босилган.

1932 йилдан “Ўзбек шўро адабиёти” деб номлангач, журнал адабий йўналиши кенгайтирилади. Бу пайтда мазкур нашрга эндигина 26 ёшга кирган ижодкор Раҳмат Мажидий бош муҳаррир қилиб тайинланади. Раҳмат Мажидий таҳририятда ўзига хос юксак ижодий муҳитни юзага келтиришга эриша олади. Ҳатто ўша даврда Ўзбекистонда бошқа адабий нашрлар ҳам кўп бўлса-да, Абдулла Қодирий, Чўлпон, Шокир Сулаймон, Абдураҳмон Саъдий, Миён Бузрук каби танилган ёзувчи ва шоирлар энди ёзган ижод намуналарини биринчи бўлиб айнан шу журналда чоп эттиришни маъқул кўришган.

Журнал саҳифаларидан Абдулла Қодирийнинг “Обид кетмон”, Чўлпоннинг “Кеча ва кундуз” асарлари, ўзбек адабиётига энди кириб келган Абдулла Қаҳҳорнинг “Сароб” романи, Ойбекнинг “Дилбар – давр қизи” достони, Усмон Носир, Фитрат, Элбек, Ғафур Ғулом, Ҳамид Олимжон, Уйғун, Мақсуд Шайхзода, Ғайратий каби ижодкорларнинг достон ва шеърлари илк бор ўрин эгаллаб, дунё юзини кўрган.

Энг қизиғи, бошқа нашрлар томонидан “ёт унсур”, “буржуа”, “жадид адиби” каби сифатлар билан айбланган қатор ижодкорлар асарлари 1934 йилдан ўша давр мафкураси туфайли номи “Совет адабиёти” деб номланган мазкур журнал саҳифалари орқали ёритиб борилган.

Раҳмат Мажидий журнални зиёлилар қатори, эндигина саводини чиқараётган омма учун ҳам ўқимишли қилишга эришади. Бош муҳаррир Навоий ва Огаҳий ижодий мероси бўйича илмий тадқиқотлар олиб борган, “Советская литература народов Средней Азии” журнали ва “Литература Средней Азии” газетаси таҳрир ҳайъатларининг аъзоси бўлган, 1934 йил Ўзбекистон ёзувчиларининг илк қурултойини ташкил этган, ўша пайтда Ёзувчилар уюшмасининг биринчи котиби вазифасида ҳам ишлаган. Аммо фикри уйғоқ зиёлилар қаторида 1941 йил қамалиб, жазо муддатини ўтаб қайтади. 1950 йил эса яна “Сталинга ва партияга кўрларча садоқат тўғри эмас”, ”Чўлпон ва Қодирийлар ҳақиқий миллий қаҳрамонларимиз эди” деган гаплари учун “халқ душмани” сифатида яна ҳибсга олинади. Мажидий асосан Абдулла Қодирий, Отажон Ҳошимий, Ваис Раҳимий, Мўмин Усмон, Анқабой, Абдулҳай Тожиев, Усмонхон Эшонхўжаевлар билан бўлган муносабати бўйича азобли терговларни бошдан ўтказади. Юрак хасталиги ва сил касаллиги

билан оғриётганига қарамай, қамоқ муддатини ўтайди ва 1956 йилдагина оқланади.

Бундай қора давр кўланкаси таҳририят фаолиятига ҳам таъсир қилмай қолмайди. Ўша пайтлар журналда Сотти Ҳусайннинг “Адабий танқидда партия чизиғини маҳкам ўтказув учун”, В. Ўразайнинг “Доҳийнинг кўрсатиши асосида ишимизни қайтадан қурайлик” сингари ўнлаб мақолалари Чўлпон, Фитрат, Боту

каби истеъдодлар асарларининг адабий жараёндан четлаштиришга қаратилади.

Хусусан, журналнинг зиддиятга тўла пайтлардаги сонларини варақлар экансиз, “ички душманлар”га нисбатан бироз юмшоқлик юзага кела бошлаши билан нашр саҳифаларида бир томондан Қодирий, Чўлпон, Фитрат, Усмон Носир, Элбек каби адиблар асарлари тағин ёрита бошланиши, аммо бошқа аскарият ижод намуналарида синфийлик, совет тузуми диктатураси биринчи ўринга чиқарилгани, Маркс, Ленин, Сталин, Куйбишев каби кўплаб сиёсий арбоблар нутқларига кенг майдон ажратилганининг гувоҳи бўласиз.

1935–1937 йилларга келиб шу зиғирдек имконият ҳам қолмайди. Ўзбек адабиётининг энг иқтидорли ва ватанпарвар фарзандлари Чўлпон, Қодирий, Фитрат, Усмон Носир ва яна қанчадан-қанча буюк истеъдод соҳиблари узил-кесил “халқ душмани” аталиб, жамиятдангина эмас, ҳаётларидан ҳам мосуво этилади, уларнинг асарлари ҳам кескин тақиққа учрайди. Иқтидорли ва даҳо фарзандлардан ҳайиқиб келган қўрқув салтанати адабиётда ҳам “фош этиш” деган даҳшатли ўйинини ташкил қилади, ижодкорларни бу ўйинда иштрок этишга мажбурлайди, талаб этади ва кўплаб истеъдод эгалари “миллатчи”, “ ёт унсур”, “чет эл айғоқчиси”, “сиёсий сўқир” каби ёрлиқлар билан “тақдирланиб”, охир-оқибат жисман йўқ қилинди.

Шу тариқа 1938–1939 йилга келиб ҳали ҳам “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” номи билан чиқиб турган журналнинг энг яхши шоир ва ёзувчилари, драматурглари қатағон қилиб бўлинган эди. Зиёли қатламга нисбатан кўрсатилаётган зулм адабиётга ўзининг қақшатқич зарбасини беради. Асл санъат четга чиқиб, мадҳиябозлик авж олади. Аммо ўзига хос нуфузга эга бўлиб келган бу йирик журнални фақат мадҳ

билан ҳам тўлдириш осон эмасди. Шунинг учун журналда Ромен Роллан, Сулаймон Стальский, Алексей Толстой каби адиблар асарларининг таржимаси босилди.

Абдулла Қаҳҳор ҳикоялари, Мақсуд Шайхзоданинг “Ўртоқ Навоий”, Ҳамид Олимжоннинг “Ойгул билан Бахтиёр” достони, Зулфия, Амин Умарий, Зафар Диёр шеърлари эълон қилиб борилди.

1940–1941 йилларда журнал саҳифаларида Ойбекнинг “Қутлуғ қон” романи, Ҳамза Ҳакимзода Ниёзийнинг “Холисхон”, “Бой ила хизматчи” драмалари, Ҳамид Олимжоннинг “Зайнаб ва Омон” поэмаси, Миркарим Осимнинг “Алишер ва Ҳусайн Бойқаро”, “Астробод” каби тарихий ҳикоялари, Мақсуд Шайхзоданинг “Тупроқ ва ҳақ” достони, Миртемирнинг “Дилкушо” достони, Султон Жўра, Шароф Рашидов шеърлари, Туйғуннинг “Баҳодир” дарамаси ва бошқа кўплаб адабий-танқидий мақолалар ўрин эгаллайди. Бу пайтга келиб журнал таҳририяти томонидан Алишер Навоий таваллудининг 500 йиллиги санасини муносиб кутиб олишга ҳам тайёргарлик кенг миқёсда олиб борилади.

Таассуфки, урушгача бўлган давр адабиёти ҳар қанча ўз кураши, юксалиш ва пастлашлари, ўнқир-чўнқир, ва баъзида тузум томонидан чизиб берилган силлиқ йўлидан боришда давом этишга ҳаракат қилган бўлсада, буюк ўғлонлари, юксак иқтидор эгалари, ўзбекнинг даҳо шоир ва ёзувчиларининг аскариятидан жудо бўлди.

Яна қанча адиб ва шоирлар Иккинчи жаҳон уруши бошланиши билан қўлларидаги қалам ўрнига қурол олиб, фашизмга қарши кураш учун фронтга кетдилар. Шу туфайли журнал нашри ҳам вақтинча тўхтатилади.

Ойбек домла “Шарқ юлдузи” журнали бош муҳаррири вазифасида ишлаган 1946–1948 йиллар давомида Ғафур Ғуломнинг “Вақт” шеъри, Уйғун ва Иззат Султон ҳаммуаллифлигидаги “Навоий” драмаси, Абдулла Қаҳҳорнинг “Қўшчинор чироқлари” романи, Парда Турсуннинг “Ҳақ йул” қиссаси, Собир Абдулла шеърлари, Ҳаким Назир ҳикоялари, Шукруллонинг “Чоллар” достони чоп этилади. Шу билан бирга таржимачиликка ҳам катта эътибор қаратилиб, Уильям Шекспирнинг “Ромео ва Жульетта” драмаси, Александр Фадеевнинг “Ёш гвардия” романи, Ги де Мопассаннинг “Дўндиқ” ҳикояси, Константин Симоновнинг “Рус масаласи” пьесаси, Александр.Твардовскийнинг машҳур “Василий Тёркин” поэмаси ва бошқа кўплаб хориж адабий асарлари илк бор ўзбек тилида нашр этилади.

Урушдан кейинги тикланиш даврининг 1949–1951 йилларида эса Ойбекнинг “Олтин водийдан шабадалар”, Мирмуҳсиннинг “Уста Ғиёс”, Асқад Мухторнинг “Пўлат қуювчи”, Садриддин Айнийнинг “Эсдаликлар”, Комил Яшиннинг “Генерал Раҳимов”, Абдулла Қаҳҳорнинг “Янги ер”, Саид Аҳмаднинг “Қадрдон далалар”, Шароф Рашидовнинг “Ғолиблар” каби асарлари ўқувчилар ҳукмига ҳавола этилади.

Аммо “қатағон даври”да кенг илдиз отган ғоявий курашлар 1960 йилларгача давом этади. Шунга қарамай, журналда самимият ва умидга йўғрилган, эртанги ҳаётга ишонч уйғотувчи асарлар – Асқад Мухторнинг “Опа-сингиллар”, Иброҳим Раҳимнинг “Ҳаёт булоқлари”, Ҳаким Назирнинг “Кўкорол чироқлари” ҳамда қатор шеър ва достонлар, драма ва ҳикоялар журналда ёритилади ва уларнинг аскарияти адабиётда ўзига яраша из қолдиради.

Ниҳоят 1961–1980 йилларга келиб “Шарқ юлдузи”да янаям жиддий сифат ўзгаришлари рўй бера бошлади. Абдулла Қодирийнинг кўплаб асарлари қайта нашр қилинади. Шунингдек, Мақсуд Шайхзоданинг “Мирзо Улуғбек”, Саид Аҳмаднинг “Уфқ”, Мирмуҳсиннинг “Меъмор”, Уйғуннинг “Парвона”, Мирзакалон Исмоилийнинг “Фарғона тонг отгунча”, Шуҳратнинг “Олтин зангламас”, Одил

Ёқубовнинг “Улуғбек хазинаси”, “Кўҳна дунё”, Пиримқул Қодировнинг “Қора кўзлар”, “Юлдузли тунлар” каби йирик асарлари эълон қилинади. Эътиборли жиҳати, уларнинг кўпчилиги ҳозирга қадар ҳам ўз долзарблигини йўқотмаган тарзда мутолаа қилиб келинмоқда.

Дарҳақиқат, “Шарқ юлдузи” ХХ асрнинг 70-80-йилларида чоп этилган ижтимоий-сиёсий, адабий-бадиий журналлар орасида ўзбек маданий-маънавий ҳаётини ёритишда етакчи, таъбир жоиз бўлса, энг обрўли нашрлардан бири сифатида халқ эътибори, меҳр-муҳаббатини янада чуқур қозонади. Журнал, ҳақиқий маънода, ўзбек зиёлилари, адабий жамоатчилик минбари сифатида ўз саҳифаларида жаҳон ва ўзбек адабиётида пайдо бўлган янги бадиий асар намуналаридан тортиб, ижтимоий ҳаётда мавжуд долзарб муаммоларни кўтарадиган публицистик асарларни мунтазам чоп этиб борувчи нашр сифатида фаолият юритади.

Мазкур нашр саҳифаларида шеърлар, ҳикоя, роман ва қиссалар, пьесалар, шу билан бирга, турли ҳажвий материаллар ҳамда публицистик асарларнинг мунтазам бериб борилиши айни пайтда ижодкорлар учун ўзига хос мактабни ҳам вужудга келтирди.

Ўз вақтида атоқли ўзбек шоири Ғафур Ғулом асос солган “Гулқайчи” рукни остида машҳур шоир ва ёзувчилар асарлари билан бир қаторда мамлакатнинг турли шаҳар ва қишлоқларидан ҳаваскор ижодкорлар томонидан юборилган ҳажвий ижодий машқлар бугун ҳам мунтазам эълон қилиниб келинмоқда.

Ўтган асрнинг 80-йилларидан адабиёт майдонига кириб келган янги адабий оқим ва ўзгача нафас журнал учун ҳам хайрли, ҳам залворли бўлди, десак, хато қилмаймиз. Бу даврда Эркин Аъзам, Мурод Муҳаммад Дўст, Нурали Қобул, Xайриддин Султон, Xуршид Дўстмуҳаммад, Ҳожиакбар Шайхов, Тоғай Мурод, Шароф Бошбеков, Анвар Обиджон, Асад Дилмурод, Аҳмад Аъзам, Нурилла Отахонов, Набижон Боқий, Олим Отахонов, Эркин Усмонов, Ражаббой Раупов, Неъмат Арслонов, Назар Эшонқул, Шоим Бўтаев, Нормурод Норқобил, Маматқул Ҳазратқулов, Нодир Норматов, Ашурали Жўраев, Ғози Раҳмон каби носир ва драматурглар, Шавкат Раҳмон, Усмон Азим, Xуршид Даврон, Икром Отамурод, Тўра Мирзо каби янги, таъбир жоиз бўлса, дунёвий қадриятлар йўналишида ижод қилувчи авлод асарларини журнал саҳифаларида кўриш мумкин.

Айниқса, истиқлол арафасида Қуръони Каримнинг Алоуддин Мансур томонидан илк бор ҳозирги замон ўзбек тилига қилинган маънолар таржимаси, “Темур тузуклари”, “Дулбаржин”, “Ўғузнома”, Аҳмад Яссавий ҳикматлари, Маҳмуд Кошғарийнинг “Яхши кишилар одоби”, Вамберининг “Бухоро ёхуд Мовароуннаҳр тарихи” асарлари, профессор Бегали Қосимов таҳририда “Аср садолари” рукни остида берила бошланган мумтоз адабиётга доир шеърий асарлар журнал фаолиятидаги энг залворли қадамлардан бўла олади.

Шу билан бирга “Шарқ юлдузи” саҳифаларида Туркистоннинг чор Россияси томонидан босиб олиниши ва мустамлакага айлантирилиши ҳақидаги ҳақиқатларга доир қатор чуқур таҳлилий материалларга ҳам кенг ўрин ажратилади. Журналда чоп этилган Баёнийнинг “Шажараи Хоразмшоҳий”, Ҳамид Зиёевнинг “Чоризм истилоси”, Фозилбекнинг “Дукчи эшон воқеаси”, Абдулла Авлонийнинг “Афғон дафтари” асарлари, Верешчагин хотиралари мухлисларда катта қизиқиш ва ҳаяжон уйғота олади.

“Шарқ юлдузи” биринчилардан бўлиб 37-йилларда қатағон қилиниб, қораланган қаламкашларнинг пок номларини тиклаш ва улар асарлари билан янги авлод муфассал таниша олиши учун кенг йўл оча олди. Чўлпон шеърлари, унинг “Кеча ва кундуз” романи, Фитратнинг “Абулфайзхон”, “Ҳинд ихтилолчилари”, Беҳбудийнинг “Падаркуш” асари тўлиқ эълон қилиниши билан бирга, Тавалло шеърлари, “босмачилик” тамғаси билан қораланган ҳалқ ҳаракатининг туб омиллари, собиқ тузумнинг яна бир репрессияси – “пахта иши” га нисбатан бадиий ифодага эга ҳаққоний баҳо бўла олган асарлар ҳам шу нашр саҳифаларидан муносиб ўрин эгаллади. Ўзбекистон халқ ёзувчиси Саид Аҳмаднинг “Қўрқув салтанати” суҳбати, Набижон Боқийнинг “Қатлнома” қиссаси, “Босмачилик: ҳақиқат ва уйдирма” давра суҳбати бу йўлдаги дастлабки жиддий ва залворли ҳаракат эди.

1983–1985 йиллар журнал саҳифаларида Мирмуҳсиннинг “Темур Малик” романи, Ўлмас Умарбековнинг “Аризасига кўра”, Муроджон Мансуровнинг “Мангу жанг” романи, Мурод Муҳаммад Дўст, Эркин Аъзам ҳикоя ва қиссалари, Тоғай Муроднинг “Ойдинда юрган одамлар” қиссаси, Шуҳратниг “Дўстимнинг ўғли”,

Шекспирнинг “Макбет” драмалари, Мақсуд Қориевнинг “Спитамен” романи, Асқад Мухторнинг “Чорраҳа”, Йўлдош Шамшаровнинг “Ер томири” қиссалари, Фарҳод Мусажон ҳикоялари, Рауф Парфи, Маъруф Жалил, Ҳусниддин Шарипов, Турсунбой Адашбоев, Муҳаммад Али, Анвар Обиджон, Хуршид Даврон, Абдусаид Кўчимов шеърлари, Омон Матжоннинг “Ҳаққуш қичқириғи” достони ва бошқа кўплаб сара, залворли асарлар эълон қилинган.

Юртимиз мустақилликка эришгач, миллий истиқлол ғоясининг ижтимоий ҳаёт ҳамда адабий жараёнларга янада чуқур сингдириш, мамлакатдаги маънавий-маърифий ислоҳотларни кучайтириш, ҳар томонлама етук навқирон авлодни камол топтириш мақсадида журнал фаолиятини ҳар томонлама кучайтиришга ҳаракат қилинди. Бунинг учун таҳририят моддий-техник базасини мустаҳкамлаш, нашр шаклу шамойили, мавзу-мундарижасини яхшилаш, муаллифлар, ижодий жамоатчилик билан кенг ҳамкорликда иш олиб боришни таъминлашга катта аҳамият қаратилди.

“Шарқ юлдузи” журнали мустақиллигимизнинг дастлабки йилларида турли иқтисодий қийинчиликлар туфайли ўқувчи ва нашр ўртасида юзага келган узилишларни тиклаш мақсадида энг долзарб мавзулардаги адабий-танқидий чиқишлар, ҳали сиёҳи қуримаган йирик асарлар, шеърият оламига ўзига хос янгича

овоз билан кириб келаётган ёшлар ижодига алоҳида эътибор қаратмоқда.

2018 йил 5 апрелида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг “Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига кўра Уюшма муассислигида нашр этиладиган “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетаси, “Шарқ юлдузи” ҳамда “Звезда Востока”, “Жаҳон адабиёти”, “Ёшлик”, “Амударё” журналлари таҳририятларининг моддий-

техник базаси мустаҳкамланиши бўйича тегишли чора-тадбирлар белгиланди.

Шу ўринда, бир воқеани ёдга олсам. 2019 йил сентябрида Ўзбекистон Ёзувчиларуюшмаси йўлланмаси билан Новосибирск шаҳрида анъанавий тарзда ўтказиб келинаётган бешинчи “Книжная Сибирь” деб номланган халқаро фестивалда қатнашишимга тўғри келди. 130 дан ортиқ тадбирни ўз ичига қамраб олган анжуманнинг оддий иштирокчиси бўлсам-да, фестиваль қатнашчиларининг “Звезда Востока” ва “Шарқ юлдузи” журналлари номини эшитиб, “О, биз бу журналларни яхши биламиз, уларни бемалол афсонавий нашрлар, дейиш мумкин!” деб худди эски қадрдонлардек сўрашишларидан ниҳоятда ғурурландим.

Иштирокчилар менга ўтган асрнинг олтмишинчи йиллари, Тошкентда рўй берган зилзила оқибатларини бартараф этиш ишлари жадал олиб борилаётган кезлар жаҳонга таниқли адиб ва шоирларнинг ижод намуналари асосида “Звезда Востока”нинг битта сони махсус нашр этилгани ҳамда собиқ иттифоқ республикаларида қўлма-қўл ўқилгани ҳақидаги илиқ хотираларини айтиб беришди. Бундай эътирофдан кўнглим янада ўсди. Фестиваль давомида аҳолини, айниқса, ёшларни китобхон қилиб тарбиялаш, мутолаа маданиятини тарғиб қилиш борасида кўп фикр-мулоҳазалар билдирилди. Шунда давлатимиз раҳбарининг “Эртанги кунини ўйлаган, фарзандларини чин маънода комил инсонлар этиб

тарбиялашни мақсад қилган ҳар қандай жамият, аввало, уларнинг қўлига китоб беради, уларни китобга ошно қилади”, деган сўзлари адабиёт давлат, миллат, ва ҳудуд танламаслигини, бугун бу масала дунё миқёсида глобал аҳамият касб этиб, барча эзгу ниятли кишилар унга оқилона ечим излаётганининг гувоҳи бўлдим.

Шукрки, мамлакатимизда жадал олиб борилаётган ислоҳотлар натижасида ижодкор зиёлилар жамият ҳаётида ўз ўрнини топмоқда. Айниқса, ёшларни китоб мутолаасига кенг жалб қилиш борасида турли тадбирлар, кўрик-танловлар ташкил этилаётгани, ғолибларга мукофот тариқасида қимматбаҳо совғалар, ҳатто енгил автомобиллар берилаётгани бошқа ҳеч бир мамлакатда учрамайдиган ғамхўрлик бўлса керак. Қолаверса, Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси томонидан ҳар йили ёш ижодкорларнинг анъанавий Зомин семинари ўтказилиши ва устозлар эътирофига сазовор бўлган ёшларнинг асарлари “Биринчи китобим” рукни билан ўн минг нусхада нашр этилаётгани, бу борада “Шарқ юлдузи” журнали ҳам ўз саҳифаларида

махсус “Зомин илҳомлари” рукни остида ана шу адабий жараёнларни, бу семинарда кашф қилинган иқтидорли ёшлар ижод намуналарини ёритиб бораётгани ҳам бунга бир мисол бўла олади. Бундан ташқари журналда республикадаги ҳар бир вилоят ижодкорлари учун махсус сонлар чиқарилиб, жойлардаги адабиётга меҳри баланд, иқтидори юксак йигит ва қизларнинг асарларига катта эътибор қаратилмоқда. Аммо булар, назаримда, етарли эмас. Халқимиз ўқишга ташна, ижодга ташна, яхши асарлар қадр-қимматини билади. Бугунги кунда китоб, газета ва журналлар нархи баландлиги ана шу эҳтиёжни қоплашга тўсиқлик қилаётгани ачинарлидир. Биргина мисол. Кейинги йилларда “мажбурий обуна” баҳонасида миллий матбуотимиз майдонида ҳўлу қуруқ маънавий устунларимиз баробар ёнди.

Албатта, таълим тизимини мажбурий обунадан ҳимоя қилиш ўзига хос жасорат. Бироқ келажагимиз эгаларининг тақдири, онгу тафаккури учун масъул бўлган устоз-мураббийларни зарур адабиётлар билан таъминлаш, керак бўлса, уларга бу борада жўяли тавсиялар бериш ҳам ана шу олиймақом ваколат доирасида эди.

Афсуски, танганинг иккинчи томони эсдан чиқиб қолди. Мактаб кутубхоналарига нафақат “мажбурий”, ҳатто зарур адабиётлар ҳам келмади. Оқибатда, мутасаддилар “обунадан ҳимоя қилиш” бўйича қўллаган қатъий чора-тадбирлар туфайли соҳа ходимларининг, устоз-мураббийларнинг ахборот олиш манбалари жиддий чекланди!

Шундай экан “Шарқ юлдузи” каби залворли журнал ҳажм сонини янада ошириш борасида силжиш юз бериши, мазкур нашрнинг бундан кўп йиллар илгаригидек ҳар бир хонадонга, ҳар бир маҳалла ва энг олис қишлоқларга кириб бориши, қўлма-қўл ўқилиши учун бугунги глобаллашув, интернет олами ҳамма жабҳани эгаллаган даврда китоб, газета-журнал – босма адабиёт ўлади, деб аюҳаннос солиш эмас, балки шу жараёнларга мослашиш, керак бўлса, ўзгаришлардан бир-икки қадам олдинда юришимиз керак.

Газета, журналлардан тортиб китобни электрон шаклда ўқиш оммалашаётган ва буни қўллаб-қувватлаётган валломатлар бисёр замонда қўл қовуштириб ўтирмай, ривожланган давлатлардаги каби ахборот-коммуникация технологияларимизни янада тараққий эттириш, унда мумтоз, замонавий адабиёт ва бошқа барча ёзма манбалар билан тўла-тўкис таъминлашга ўз ҳиссамизни қўшишимиз керак. Аммо шу билан бирга босма нашрлар мутолааси алоҳида эстетик завққа эга эканлигидан кўз юмиб бўладими? Йўқ, албатта. Давлатимиз раҳбарининг алоҳида топшириғи билан ўтган йилнинг иккинчи ярмида юртимизда чоп этилаётган тўрт номдаги ижтимоий, адабий-бадиий нашрларнинг мактаблар кутубхоналаридан жой олганлиги бир томондан соҳа ходимларини қувонтирган бўлса, иккинчи томондан ўқитувчи ва ўқувчиларнинг мумтоз, жаҳон ҳамда замонавий ўзбек адабиёти намуналари билан яқиндан танишишига кенг имконият яратиб берди. Бу хайрли ташаббус маорифимиз жонкуярлари томонидан ҳам эътироф этилди. Айни пайтда бугунги ижтимоий, иқтисодий, маънавий муаммоларимиз илдизи ва ечимини бизнинг, фарзандларимизнинг саводхонлиги, китоб, газета-журналлардан оладиган маърифати, қолаверса, маънавий етуклиги белгилаб беришига астойдил ишонаман.

Манба: “Шарқ юлдузи” журнали.

2022 йил.

Сирожиддин РАУФ – “Шуҳрат” медали соҳиби. 1967 йилда туғилган. Тошкент давлат университетининг (ҳозирги ЎзМУ) журналистика факультетини ва Тошкент давлат юридик институтини (ҳозирги ТошДЮУ) тамомлаган. “Йиғлаётган ой”, “Кўк гумбаз”, “Сиз менга кераксиз”, “Ташриф”, “Муаллақ чексизлик”, “Нилий нақшлар” каби шеърий китоблар ҳамда болалар учун “Ғалати мусобақа” деб номланган тўплам муаллифи.