ОПАМ БОР ЭДИ...

ОПАМ БОР ЭДИ...

Фазилат опам катта амакимизнинг қизи бўлгани билан бир ҳовлида ўсиб-улғайдик. Оиламиз янги ҳовлига кўчиб ўтганда ота-онам билан бирга кетдим, аммо ҳар куни опамнинг ёнида эдим. Тўғриси, ундан айро яшашга кўника олмасдим.Ўшанда иккинчи синфда ўқирдим. Мактаб сумкасини елкамга илиб, аввал уйга бориб онамга бироз қарашиб укаларим билан ўйнардим, кейин опамнинг ёнига ошиқардим. Каттададам (катта амакимни шундай атардик)тўполончи қизим, деб мени койигани билан ҳар куни йўлимга кўз тикиб турарди. Абдурауф акам (амакимнинг катта ўғли) Тошкентда талаба, Абдушоҳид акам Андижон тиббиёт институтида ўқирди. Опам эса, бизни ширин таомлар билан сийлайдиган катта ошпазимиз эди. Менга “эскича” китоб ўқишдан сабоқ бераётган амаким Қуръон оятларини бир-бир ёд олдирар, кейин дарс тайёрлашимга ҳам ёрдам берарди. Гоҳида: “Бошинг чарчаб қолмасин, қизим”, деб шахмат-шашкани ҳам ўргатардилар. Энди ўйласам, атайлаб мени севинтириш учун ўйинда ютқазиб берар эканлар. Чиндан ҳам бола кўнглим ҳаволаниб, қувониб юрган кунларим кўп бўлган.

Опам менга онамдек меҳрибон эди. Мактабдан гап топиб келиб, ҳали у ҳали бу, деб атрофида минғирлаб юришимдан қувониб, ёйилиб куларди. Ора-сира: “Миттиқуш, сен яхши қиз бўлишинг керак, даданг сени олим бўласан, шоир бўласан дейди-ку! Катта олимлар камгап, мулойим ва ақлли бўлишади. Сенга ўхшаб чакаги тинмай гапирадиган бўлса, ҳамма уни ёнидан қочиб кетади-ку!” деб эркалаб бағрига босарди.

Опам ўрта мактабни битириб ўқишга кирди. Вилоят маркази қишлоғимиздан анча олис бўлгани учун ҳафта охирида уйга келарди. Шанба кун келишини зориқиб кутардим. Менинг ҳам туман газетасида кичик хабарларим,бир-икки шеърим чоп этилиб, ақлим тиниқлашиб қолган, оқ-қорани ажрата бошлаган эдим. Опа-сингил гоҳида тонггача гурунглашардик. Дугоналари билан тушган суратларни кўриб ҳаммасидан чиройли эканлигини унга айтсам: “Йўғ-ей, мендан чиройли қизлар кўп, мен бироз тўлишиб қолдим, бир амаллаб озишим керак, шунда чиройли бўламан”, деб жилмайиб қўярди.

Улуғ тоғ биз яшаган қишлоққа яқин бўлгани учун ҳар баҳор тоғ сайлига чиқардиқ. Энг қизиғи ҳамма бизнинг кўчадан ўтарди. Қўшни қишлоқлардан ҳам тоққа қараб йўл олган йигит-қизларни кўриб ҳамманинг ҳаваси келарди. Егуликлар тўлдирилган сафар халталарини елкасига ортиб мотоциклда, пиёда, уловда йўлга чиққан одамларнинг шодланиб кулганлари, жўр овоз бўлиб қўшиқ, лапарлар айтиб юксакка интилишлари – ҳаммаси бошқача эди... Ҳориб-чарчаб тоғ сайлидан қайтаётганларнинг қучоғида олтиндек товланган лолалар, сиёқи бинафшаларни кўриб биз болалар уларнинг ортидан чопардик. Кимдир лола узатар, кимдир бир боғлам хулкар бериб йўлида давом этарди.

Эсимда, апрель ойида бўладиган лола сайлига бориш учун опамнинг курсдошлари бизникига йиғилишди. Меҳмонларга нон ёпдик, ош дамладик, улар хурсанд бўлиши учун ўша куни ҳаммамиз тенг уриндик. Тонг саҳарда тоққа отланганлар орасидан мени бир четга чақирган онам, боришга рухсат бермади. Сабаби бор эди. Ўша кунларда қўшнимиз Сурайё тоғдан йиқилиб оғир жароҳат олган, касалхонада ётган эди. Шундан чўчиганми, опам ялинди-ёлворди, барибир онамни кўндира олмади. Юк машинасига кўрпачалар тўшаб ўтириб олиб, доира чалиб, қўшиқ куйлаб кетаётганлар орасида йўқлигим менга жуда алам қиларди. Айниқса, тоғ лоласи жону дилим эди. Бир сафар Абдуҳалим акамнинг курсдошлари келганида мен ҳам бирга боргандим. Тишим оғриб, жонимни азоблаётган бўлса ҳам тошлар орасида олтиндек товланиб, тебраниб турган лолаларни кўзларимга суртиб, яйраб тоғ ҳавосидан нафас олгандим.

Куни билан аразим ёзилмади. Оқшомда тоғдан қайтган опам ёнимга келди. Қўлида бир даста лола бор эди. Опам негадир мени бағрига босиб кўзига ёш олди. “Боргандек бўлмадим, юргандек бўлмадим, ҳеч нарса, ҳеч ким ёқмади. Кун бўйи тош ўчоққа қозон осиб овқат пишириш, дастурхон безаш билан овундим. Йўлга тушганимизда йиғлаган бўлсанг керак-да, қулоғимга йиғи овози эшитилаверди. Тоғлардан жаранглаб сени овозинг келаверди. Энди ортимдан йиғлама, хўпми, опаааааа, деб йиғлашдан Худо асрасин, сенга кулиб юришинг ярашади...

Фазилат опам ўқишни битириб, болалар боғчасига тарбиячи бўлиб ишга кирди. Ноябрь ойининг боши эди. Катта дадам шамоллади баҳонаси билан қўққисдан оламдан ўтди. Онасиз улғайиб, отасига ҳам ота, ҳам онадек суяниб қолган опам адойи тамом бўлди.Туни билан кўз юммас, йиғлайвериб ҳоли қуриб қоларди. Суяб сув берганимиз, овутиб оғзига овқат тутганимиз билан ҳеч ким унга ота-она меҳрини бераолмасди.Ҳаммамиз опамни юпатишга уринардик, кўнглига қарардик, аммо кундан-кун ранги сарғайиб, ҳоли абгор бўлиб борарди. Қорбўронли кунларда ҳам қабристонда тонгни қарши оладиган опам охири бемор бўлиб ётиб қолди. “Сариқ касали”га дучор бўлиб, жигарида жиддий муаммо пайдо бўлган опам касалхонага ётқизилди. Ўқишдан рухсат олиб унинг ёнида бўлдим. Кундан-кун аҳволи оғирлашиб, кўз очишга мажоли йўқ опам кома ҳолатига тушиб қолган пайтлар мен учун ҳам ҳаёт тугагандек эди. Аллоҳнинг мўъжизаси юз берди. Заъфарондек сарғайиб кетган опам кўз очиб секин-аста оёққа тура бошлади. Уйга қайтиб қувонганимиз узоққа чўзилмади. Кўзларим тубигача сарғайиб кетганидан менга ҳам касаллик юққанини ҳис этдик. Ўша хона, опам ётган ўринга бориб мен ҳам даволана бошладим. Дўхтирлар парҳезли таом ейишга буюргани опамга малол келиб менга: “Жооон синглим, биттагина тандир сомса, ё бир сих кабоб олиб кел, ҳеч кимга кўрсатмай еб оламан”, деб ёлворарди. Ўша кунлар менинг ҳам бошимдан ўта бошлади. Хуллас, опа-сингил иккимиз бир-биримизга табиблик қилдик, бир-биримиздан қувват олдик. Жони ҳалак онажоним азон овози келмасдан касалхона эшиги олдида бўлар, дадам кун-тун дарвоза олдида мунғайиб ўтирарди.

Вақт кўнгил ярасини даволаши чин экан. Қора либосга бурканиб, ёзда ҳам маҳси-калиш кийиб ишга бораётган опамга совчилар келди. Амаким ҳаётлик пайтида бир таниши ўғлига опамнинг қўлини сўраб оғиз очгани, ўқишни битириб олишини кутиб тургани ҳақида хабаримиз бор эди. Совчиларга йил маросими ўтгач тўйни белгилаймиз, деб жавоб беришди. Унинг учун ҳаётнинг қизиғи йўқ эди. Касалдан туриб ҳоли абгор бўлиб турган опам қувватга кириши учун ҳаммамиз атрофида гирён эди. Соғайиб, юзига табассум қайтган кунларда тўй бўлди. Куёвнинг исми Зокиржон эди. Келинлик уйи ишхонасига яқин бўлганидан опамни ҳар куни кўриш қийин эди. Ҳар ҳафта ўқишдан қайтаётиб аввал опамнинг ёнига кириб дийдорлашиб кейин уйга борардим.

Бир куни бироз бетобланиб касалхонага тушиб қолдим. Опам қайнонасига тишим қаттиқ оғрияпти, дўхтирга бораман, деб мени кўргани келибди. Шу баҳонаси ўхшаши учун икки кун тишига дори босиб “вой-вой”лаб юрганмиш бояқиш. Аввалига кулдик, опам кетганидан кейин йиғлаб ҳам олдим. Опа-сингил бўлсангу, жигаринг бемор бўлганида кўргани бориш ҳам шунчалик мушкул бўлса...

Опамнинг жигаридаги касаллик ҳали батамом тузалиб кетмагани учун шифокорлар унга ҳомиладорлик хавф туғдиришини айтган эди. Аммо оиласидаги катталар, айниқса, қайнонаси буни тушунишни истамади. Ҳомиладорлик пайтида опамнинг дори-дармонидан хабар олиб, акаларим огоҳ бўлгани билан касали хуруж қила бошлади.Ой-куни яқинлашгач эса ётиб қолди. Ўғил фарзанд кўрса исмини Фаррух, қиз бола бўлса мен севган исм – Шодия деб исм қўймоқчи бўлардик. Жони оғриб турса ҳам опам чиройли куларди. Вақти-соати етиб, кўзи ёриб ўғиллик бўлганида эса соғлиги ёмонлашди. Туғуруқхонадан юқумли касалликлар шифохонасига ўтказилган опам кундан-кунга оғирлашиб борарди. Ёнида “инга”лаб ётган боласини қўлига олишга ҳам ҳоли қолмаганди. Қуруқшаб ёрилиб кетган лабларини пичирлатиб: “Фаррухим чиройли-а?Тўғрисини айт, кимга ўхшайди?”, деб сўради. Мен эса: “Опа, дунёдаги энг ширин бола сизники. Энг эсли бола бўлиб улғаяди, мана кўрасиз. Машинага миндириб сизни шаҳар айлантиради...Опа,сиз ҳам дунёдаги энг яхши опасиз.Ўзингизга айтмаганим билан сиздаги меҳр ҳеч кимда йўқлигини биламан. Опа, менинг тўйим бўлса, бирга ўйинга тушамизми? Табриклаш учун даврага чорлашса, нима деб сўзлайсиз? Яна ҳамманинг ёнида Мунаввархон дейиш ўрнига, миттиқуш ёки жанжалда биринчи деб айтманг, мени. Майли, мен розиман. Нима десангиз ҳам ўша куни ёнимда бўлсангиз бўлди. Қандай гапирсангиз ҳам, сўзласангиз бўлди...

Ахир, сиздан бошқа опам йўқ мени...Сиздек сирдошим, сиздек меҳрибоним бормиди?”

Қисматнинг иши қийин экан. Опам оламдан ўтди. Гўдагининг қўлчаларини тутганча, жилмайиб туриб жон берди. Ўйласам ҳалиям юрагим қонайди. Ҳалиям бағрим ўртайди, ҳалиям кўнгим келмайди... Қалами бор одамнинг алами ўтли бўларкан. Ёзмасам бўлмайди, бу хотиралар ёзмаганимга қўймайди. Ёзганим қайси бир бағри хуннинг ярасини тирнайди, кимнингдир кўнглига озор беради. Ўтмишини титиб, вужудига титроқ солади...

Зумрадхон келинойим Ёдгорбекни ўз боласидек бағрига босди. Ҳаммамиз учун умид, ҳаммамиз учун юпанч эди шу гўдак. Тақдир насиб қилмаган экан, ёшига етмай гўдаги ҳам нобуд бўлди. Воҳ, десак ҳам, оҳ, десак ҳам битмишга бош эгмай иложимиз йўқ.

Опамсиз тўйим бўлди. Юрагимда мадор йўқ, ҳатто, ер супурган сочим ҳам тўкилиб, бир тутам бўлиб қолганди. Опам севган ифор, авайлаб бир марта ҳам сепмаган “Бит может” атрини гулдаста тутган қўлимга маҳкам тутганча келинлик остонасига қадам қўйдим. Чунки, ҳаётининг сўнгги кунларида ёстиғи тагидан олиб берганди. “Буни олиб қўй, келин бўлган кунинг сенга бераман, деб сақлаб юргандим. Билмадим, тўйингга етиб боришга ақлим ҳам етмай қолди. Кўролмасам керак, яшамасам керак, у кунларга етмасам керак. Бир сирни сенга айтайми? Кеча қон қусдим, синглим. Демак ич-бағрим тугабди. Дадамдан кейин ҳаётни севмай қўйгандим, қизиқмай қўйгандим. Болалик бўлиб энди яшагим келяпти. Эгамдан умр тилаяпману энди кеч... Мен ўлсам, поччанг уйланса роса куйсанг керак, бошингни деворга уриб йиғласанг керак. Нима деб йиғлайсан ўшанда? Умри армон билан ўтганим, дейсанми... Онасиз қолиб, отасига суянганим, дейсанми? Ўзига-ўзи сарпо йиғиб, биттасини ҳам киёлмаганим дейсанми? Бола туғиб бир марта бағрига босолмаганим, дейсанми. Ҳаётга тўймай кетганим, дейсанми...Ўрнимга тушган келинни йўқлаб келмасанг керак...”

Янги келинчак эдим, бир куни ишдан қайтиб бекатга кетаётсам, ёнимдан ўтган икки аёлнинг суҳбати қулоғимга чалинди. “Дўхтир бор-ку, Тошпўлатов, ўшанинг синглисининг эри уйланяпти...” Олисдан эшитилаётган карнай-сурнай овозидан юрагимга титроқ тушди. Масофа анча бўлса ҳам пиёда йўлга тушдим.Одамлар орасига кира олмасдим. Менга ҳаво етишмасди. Опамнинг уйига яқинлашганим сари дўмбира садоси баландроқ эшитилар, бу ҳол ёнаётган юрагимга баттар олов пуркарди.Уйлари яқинидаги катта дарахт панасида уларни кузата бошладим. Дарвоза олдида жўралари билан кулишиб турган поччамни кўриб, дарахтга суяниб қолдим. Қанча турдим, ким мени уйимга олиб кетди, эслолмайман. Кўзимни очсам Оминахон онам бошимда ўтирарди.

– Болам, ҳушиздан кетгунча ўша ерда турдингизми?Яхшиям боғча қоровули кўриб, таниб бизга хабар берди. Одам ҳам шунчалик бўладими? Ўлмаган менинг жоним. Бир йилда икки опам оламдан ўтган. Айниқса, Хосият опамнинг ортидан олти боласи қолди. Эгизаклари она сутига ҳам тўймади. Бириси пешонаси шўр экан,турмуш ҳам қилмай ўтди. Ўлганнинг ортидан ўлиб бўладими? Мен беақл эмасман, аммо опамнинг ўрнига тушган кундошини опа, дейман. Яхши гапирмасам, муроса қилмасам жиянларимни қандай кўраман, деб шу ишни тутаман. Жигаридан жудо бўлган битта сизми, қизим?

– Онажон, ҳаммага ошкор қилиб карнай чалдирмаса бўларди-ку, опамнинг хотирасига ҳурмати йўқ экан уларнинг...

–Ахир, чимилдиқ кўрмаган қизни келин қилган одам унинг орзу-ҳаваси учун ҳам дунгу дарос қилади-да. Дадасига куйиб-куйиб опангизнинг ич-бағри тугаган экан. Сиз ҳам бир дард оширманг энди. Эрта тонгда опангизнинг қабрига бориб зиёрат қилинг, дуо қилинг. Совуқ тупроқни кўриб яна совуб қайтасиз,- деди.

Ўша куни опам тушимга кирди. Қўлида бир даста райҳон, атлас кўйлак кийиб ясаниб олибди. Ёдгорбекни етаклаб олганмиш: “Ачинма синглим, мен чиройли жойларда яшаяпман. Болам, дадам билан биргамиз. Фақат бир гап айтгани келдим. Сандиғимда мен яхши кўрган гулдон, альбомим бор, шуни ол. Бегоналарга қолмасин”, деди.

Саҳар уйқудан уйғониб анча ўйланиб ўтирдим. Қайнонамдан рухсат олиб, опамнинг уйига бориб келишга аҳд қилдим. Кўча супураётсам велосипед минган бир нуроний одам келиб ёнимга тўхтади. Кўриб ҳайрон бўлдим, опамнинг қайнотаси эди. Қўлида бир тугунча бор экан. Саломлашгач, секин гап бошлади: “Қизим, кеча Зокиржонни уйладик, тақдир экан, бошқа чорамиз ҳам йўқ эди. Хабарингиз бор, уйдаги сеп-сидирғаларни онангиз, акаларингиз олиб кетмади. Ўзига насиб қилмади кимга керак энди бу матоҳлар, бева-бечораларга беринглар, дейишганди. Кийилмаган янги либосларидан янги келинчакка ҳам бергандик. Фазилатхон қизимнинг руҳи бироз безовта бўлганми, кеча Зокиржоннинг тушига кириб, шу буюмларимга тегманг, деганмиш. Тавба, дедик, эрталаб онаси билан сандиғини очсак, айтганлари бор экан. Уйингиз яқинроқ деб сизга олиб келдим, қизим.”

Тугунчани бағримга босганча титраб-қақшаб уйга кирдим. Не кўз билан кўрайки, тугун ичида ўша қизил атир гулли чинни гулдон, альбом, сариқ атлас кўйлак ва опам ўзи тиккан бешик тумори бор экан.

Ўтган яқинларимизнинг охиратлари обод бўлсин!

Мунаввара УСМОНОВА - "Саодат" журналининг Бош муҳаррири, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими, шоира.

Манба: "Китоб дунёси" газетаси.

2021 йил.

OPAM BOR EDI...

Fazilat opam katta amakimizning qizi bo‘lgani bilan bir hovlida o‘sib-ulg‘aydik. Oilamiz yangi hovliga ko‘chib o‘tganda ota-onam bilan birga ketdim, ammo har kuni opamning yonida edim. To‘g‘risi, undan ayro yashashga ko‘nika olmasdim.O‘shanda ikkinchi sinfda o‘qirdim. Maktab sumkasini yelkamga ilib, avval uyga borib onamga biroz qarashib ukalarim bilan o‘ynardim, keyin opamning yoniga oshiqardim. Kattadadam (katta amakimni shunday atardik)to‘polonchi qizim, deb meni koyigani bilan har kuni yo‘limga ko‘z tikib turardi. Abdurauf akam (amakimning katta o‘g‘li) Toshkentda talaba, Abdushohid akam Andijon tibbiyot institutida o‘qirdi. Opam esa, bizni shirin taomlar bilan siylaydigan katta oshpazimiz edi. Menga “eskicha” kitob o‘qishdan saboq berayotgan amakim Qur’on oyatlarini bir-bir yod oldirar, keyin dars tayyorlashimga ham yordam berardi. Gohida: “Boshing charchab qolmasin, qizim”, deb shaxmat-shashkani ham o‘rgatardilar. Endi o‘ylasam, ataylab meni sevintirish uchun o‘yinda yutqazib berar ekanlar. Chindan ham bola ko‘nglim havolanib, quvonib yurgan kunlarim ko‘p bo‘lgan.

Opam menga onamdek mehribon edi. Maktabdan gap topib kelib, hali u hali bu, deb atrofida ming‘irlab yurishimdan quvonib, yoyilib kulardi. Ora-sira: “Mittiqush, sen yaxshi qiz bo‘lishing kerak, dadang seni olim bo‘lasan, shoir bo‘lasan deydi-ku! Katta olimlar kamgap, muloyim va aqlli bo‘lishadi. Senga o‘xshab chakagi tinmay gapiradigan bo‘lsa, hamma uni yonidan qochib ketadi-ku!” deb erkalab bag‘riga bosardi.

Opam o‘rta maktabni bitirib o‘qishga kirdi. Viloyat markazi qishlog‘imizdan ancha olis bo‘lgani uchun hafta oxirida uyga kelardi. Shanba kun kelishini zoriqib kutardim. Mening ham tuman gazetasida kichik xabarlarim,bir-ikki she’rim chop etilib, aqlim tiniqlashib qolgan, oq-qorani ajrata boshlagan edim. Opa-singil gohida tonggacha gurunglashardik. Dugonalari bilan tushgan suratlarni ko‘rib hammasidan chiroyli ekanligini unga aytsam: “Yo‘g‘-yey, mendan chiroyli qizlar ko‘p, men biroz to‘lishib qoldim, bir amallab ozishim kerak, shunda chiroyli bo‘laman”, deb jilmayib qo‘yardi.

Ulug‘ tog‘ biz yashagan qishloqqa yaqin bo‘lgani uchun har bahor tog‘ sayliga chiqardiq. Eng qizig‘i hamma bizning ko‘chadan o‘tardi. Qo‘shni qishloqlardan ham toqqa qarab yo‘l olgan yigit-qizlarni ko‘rib hammaning havasi kelardi. Yeguliklar to‘ldirilgan safar xaltalarini yelkasiga ortib motosiklda, piyoda, ulovda yo‘lga chiqqan odamlarning shodlanib kulganlari, jo‘r ovoz bo‘lib qo‘shiq, laparlar aytib yuksakka intilishlari – hammasi boshqacha edi... Horib-charchab tog‘ saylidan qaytayotganlarning quchog‘ida oltindek tovlangan lolalar, siyoqi binafshalarni ko‘rib biz bolalar ularning ortidan chopardik. Kimdir lola uzatar, kimdir bir bog‘lam xulkar berib yo‘lida davom etardi.

Esimda, aprel oyida bo‘ladigan lola sayliga borish uchun opamning kursdoshlari biznikiga yig‘ilishdi. Mehmonlarga non yopdik, osh damladik, ular xursand bo‘lishi uchun o‘sha kuni hammamiz teng urindik. Tong saharda toqqa otlanganlar orasidan meni bir chetga chaqirgan onam, borishga ruxsat bermadi. Sababi bor edi. O‘sha kunlarda qo‘shnimiz Surayyo tog‘dan yiqilib og‘ir jarohat olgan, kasalxonada yotgan edi. Shundan cho‘chiganmi, opam yalindi-yolvordi, baribir onamni ko‘ndira olmadi. Yuk mashinasiga ko‘rpachalar to‘shab o‘tirib olib, doira chalib, qo‘shiq kuylab ketayotganlar orasida yo‘qligim menga juda alam qilardi. Ayniqsa, tog‘ lolasi jonu dilim edi. Bir safar Abduhalim akamning kursdoshlari kelganida men ham birga borgandim. Tishim og‘rib, jonimni azoblayotgan bo‘lsa ham toshlar orasida oltindek tovlanib, tebranib turgan lolalarni ko‘zlarimga surtib, yayrab tog‘ havosidan nafas olgandim.

Kuni bilan arazim yozilmadi. Oqshomda tog‘dan qaytgan opam yonimga keldi. Qo‘lida bir dasta lola bor edi. Opam negadir meni bag‘riga bosib ko‘ziga yosh oldi. “Borgandek bo‘lmadim, yurgandek bo‘lmadim, hech narsa, hech kim yoqmadi. Kun bo‘yi tosh o‘choqqa qozon osib ovqat pishirish, dasturxon bezash bilan ovundim. Yo‘lga tushganimizda yig‘lagan bo‘lsang kerak-da, qulog‘imga yig‘i ovozi eshitilaverdi. Tog‘lardan jaranglab seni ovozing kelaverdi. Endi ortimdan yig‘lama, xo‘pmi, opaaaaaa, deb yig‘lashdan Xudo asrasin, senga kulib yurishing yarashadi...

Fazilat opam o‘qishni bitirib, bolalar bog‘chasiga tarbiyachi bo‘lib ishga kirdi. Noyabr oyining boshi edi. Katta dadam shamolladi bahonasi bilan qo‘qqisdan olamdan o‘tdi. Onasiz ulg‘ayib, otasiga ham ota, ham onadek suyanib qolgan opam adoyi tamom bo‘ldi.Tuni bilan ko‘z yummas, yig‘layverib holi qurib qolardi. Suyab suv berganimiz, ovutib og‘ziga ovqat tutganimiz bilan hech kim unga ota-ona mehrini beraolmasdi.Hammamiz opamni yupatishga urinardik, ko‘ngliga qarardik, ammo kundan-kun rangi sarg‘ayib, holi abgor bo‘lib borardi. Qorbo‘ronli kunlarda ham qabristonda tongni qarshi oladigan opam oxiri bemor bo‘lib yotib qoldi. “Sariq kasali”ga duchor bo‘lib, jigarida jiddiy muammo paydo bo‘lgan opam kasalxonaga yotqizildi. O‘qishdan ruxsat olib uning yonida bo‘ldim. Kundan-kun ahvoli og‘irlashib, ko‘z ochishga majoli yo‘q opam koma holatiga tushib qolgan paytlar men uchun ham hayot tugagandek edi. Allohning moʻjizasi yuz berdi. Za’farondek sarg‘ayib ketgan opam ko‘z ochib sekin-asta oyoqqa tura boshladi. Uyga qaytib quvonganimiz uzoqqa cho‘zilmadi. Ko‘zlarim tubigacha sarg‘ayib ketganidan menga ham kasallik yuqqanini his etdik. O‘sha xona, opam yotgan o‘ringa borib men ham davolana boshladim. Do‘xtirlar parhezli taom yeyishga buyurgani opamga malol kelib menga: “Jooon singlim, bittagina tandir somsa, yo bir six kabob olib kel, hech kimga ko‘rsatmay yeb olaman”, deb yolvorardi. O‘sha kunlar mening ham boshimdan o‘ta boshladi. Xullas, opa-singil ikkimiz bir-birimizga tabiblik qildik, bir-birimizdan quvvat oldik. Joni halak onajonim azon ovozi kelmasdan kasalxona eshigi oldida bo‘lar, dadam kun-tun darvoza oldida mung‘ayib o‘tirardi.

Vaqt ko‘ngil yarasini davolashi chin ekan. Qora libosga burkanib, yozda ham mahsi-kalish kiyib ishga borayotgan opamga sovchilar keldi. Amakim hayotlik paytida bir tanishi o‘g‘liga opamning qo‘lini so‘rab og‘iz ochgani, o‘qishni bitirib olishini kutib turgani haqida xabarimiz bor edi. Sovchilarga yil marosimi o‘tgach to‘yni belgilaymiz, deb javob berishdi. Uning uchun hayotning qizig‘i yo‘q edi. Kasaldan turib holi abgor bo‘lib turgan opam quvvatga kirishi uchun hammamiz atrofida giryon edi. Sog‘ayib, yuziga tabassum qaytgan kunlarda to‘y bo‘ldi. Kuyovning ismi Zokirjon edi. Kelinlik uyi ishxonasiga yaqin bo‘lganidan opamni har kuni ko‘rish qiyin edi. Har hafta o‘qishdan qaytayotib avval opamning yoniga kirib diydorlashib keyin uyga borardim.

Bir kuni biroz betoblanib kasalxonaga tushib qoldim. Opam qaynonasiga tishim qattiq og‘riyapti, do‘xtirga boraman, deb meni ko‘rgani kelibdi. Shu bahonasi o‘xshashi uchun ikki kun tishiga dori bosib “voy-voy”lab yurganmish boyaqish. Avvaliga kuldik, opam ketganidan keyin yig‘lab ham oldim. Opa-singil bo‘lsangu, jigaring bemor bo‘lganida ko‘rgani borish ham shunchalik mushkul bo‘lsa...

Opamning jigaridagi kasallik hali batamom tuzalib ketmagani uchun shifokorlar unga homiladorlik xavf tug‘dirishini aytgan edi. Ammo oilasidagi kattalar, ayniqsa, qaynonasi buni tushunishni istamadi. Homiladorlik paytida opamning dori-darmonidan xabar olib, akalarim ogoh bo‘lgani bilan kasali xuruj qila boshladi.Oy-kuni yaqinlashgach esa yotib qoldi. O‘g‘il farzand ko‘rsa ismini Farrux, qiz bola bo‘lsa men sevgan ism – Shodiya deb ism qo‘ymoqchi bo‘lardik. Joni og‘rib tursa ham opam chiroyli kulardi. Vaqti-soati yetib, ko‘zi yorib o‘g‘illik bo‘lganida esa sog‘ligi yomonlashdi. Tug‘uruqxonadan yuqumli kasalliklar shifoxonasiga o‘tkazilgan opam kundan-kunga og‘irlashib borardi. Yonida “inga”lab yotgan bolasini qo‘liga olishga ham holi qolmagandi. Quruqshab yorilib ketgan lablarini pichirlatib: “Farruxim chiroyli-a?To‘g‘risini ayt, kimga o‘xshaydi?”, deb so‘radi. Men esa: “Opa, dunyodagi eng shirin bola sizniki. Eng esli bola bo‘lib ulg‘ayadi, mana ko‘rasiz. Mashinaga mindirib sizni shahar aylantiradi...Opa,siz ham dunyodagi eng yaxshi opasiz.O‘zingizga aytmaganim bilan sizdagi mehr hech kimda yo‘qligini bilaman. Opa, mening to‘yim bo‘lsa, birga o‘yinga tushamizmi? Tabriklash uchun davraga chorlashsa, nima deb so‘zlaysiz? Yana hammaning yonida Munavvarxon deyish o‘rniga, mittiqush yoki janjalda birinchi deb aytmang, meni. Mayli, men roziman. Nima desangiz ham o‘sha kuni yonimda bo‘lsangiz bo‘ldi. Qanday gapirsangiz ham, so‘zlasangiz bo‘ldi...

Axir, sizdan boshqa opam yo‘q meni...Sizdek sirdoshim, sizdek mehribonim bormidi?”

Qismatning ishi qiyin ekan. Opam olamdan o‘tdi. Go‘dagining qo‘lchalarini tutgancha, jilmayib turib jon berdi. O‘ylasam haliyam yuragim qonaydi. Haliyam bag‘rim o‘rtaydi, haliyam ko‘ngim kelmaydi... Qalami bor odamning alami o‘tli bo‘larkan. Yozmasam bo‘lmaydi, bu xotiralar yozmaganimga qo‘ymaydi. Yozganim qaysi bir bag‘ri xunning yarasini tirnaydi, kimningdir ko‘ngliga ozor beradi. O‘tmishini titib, vujudiga titroq soladi...

Zumradxon kelinoyim Yodgorbekni o‘z bolasidek bag‘riga bosdi. Hammamiz uchun umid, hammamiz uchun yupanch edi shu go‘dak. Taqdir nasib qilmagan ekan, yoshiga yetmay go‘dagi ham nobud bo‘ldi. Voh, desak ham, oh, desak ham bitmishga bosh egmay ilojimiz yo‘q.

Opamsiz to‘yim bo‘ldi. Yuragimda mador yo‘q, hatto, yer supurgan sochim ham to‘kilib, bir tutam bo‘lib qolgandi. Opam sevgan ifor, avaylab bir marta ham sepmagan “Bit mojet” atrini guldasta tutgan qo‘limga mahkam tutgancha kelinlik ostonasiga qadam qo‘ydim. Chunki, hayotining so‘nggi kunlarida yostig‘i tagidan olib bergandi. “Buni olib qo‘y, kelin bo‘lgan kuning senga beraman, deb saqlab yurgandim. Bilmadim, to‘yingga yetib borishga aqlim ham yetmay qoldi. Ko‘rolmasam kerak, yashamasam kerak, u kunlarga yetmasam kerak. Bir sirni senga aytaymi? Kecha qon qusdim, singlim. Demak ich-bag‘rim tugabdi. Dadamdan keyin hayotni sevmay qo‘ygandim, qiziqmay qo‘ygandim. Bolalik bo‘lib endi yashagim kelyapti. Egamdan umr tilayapmanu endi kech... Men o‘lsam, pochchang uylansa rosa kuysang kerak, boshingni devorga urib yig‘lasang kerak. Nima deb yig‘laysan o‘shanda? Umri armon bilan o‘tganim, deysanmi... Onasiz qolib, otasiga suyanganim, deysanmi? O‘ziga-o‘zi sarpo yig‘ib, bittasini ham kiyolmaganim deysanmi? Bola tug‘ib bir marta bag‘riga bosolmaganim, deysanmi. Hayotga to‘ymay ketganim, deysanmi...O‘rnimga tushgan kelinni yo‘qlab kelmasang kerak...”

Yangi kelinchak edim, bir kuni ishdan qaytib bekatga ketayotsam, yonimdan o‘tgan ikki ayolning suhbati qulog‘imga chalindi. “Do‘xtir bor-ku, Toshpo‘latov, o‘shaning singlisining eri uylanyapti...” Olisdan eshitilayotgan karnay-surnay ovozidan yuragimga titroq tushdi. Masofa ancha bo‘lsa ham piyoda yo‘lga tushdim.Odamlar orasiga kira olmasdim. Menga havo yetishmasdi. Opamning uyiga yaqinlashganim sari do‘mbira sadosi balandroq eshitilar, bu hol yonayotgan yuragimga battar olov purkardi.Uylari yaqinidagi katta daraxt panasida ularni kuzata boshladim. Darvoza oldida jo‘ralari bilan kulishib turgan pochchamni ko‘rib, daraxtga suyanib qoldim. Qancha turdim, kim meni uyimga olib ketdi, eslolmayman. Ko‘zimni ochsam Ominaxon onam boshimda o‘tirardi.

– Bolam, hushizdan ketguncha o‘sha yerda turdingizmi?Yaxshiyam bog‘cha qorovuli ko‘rib, tanib bizga xabar berdi. Odam ham shunchalik bo‘ladimi? O‘lmagan mening jonim. Bir yilda ikki opam olamdan o‘tgan. Ayniqsa, Xosiyat opamning ortidan olti bolasi qoldi. Egizaklari ona sutiga ham to‘ymadi. Birisi peshonasi sho‘r ekan,turmush ham qilmay o‘tdi. O‘lganning ortidan o‘lib bo‘ladimi? Men beaql emasman, ammo opamning o‘rniga tushgan kundoshini opa, deyman. Yaxshi gapirmasam, murosa qilmasam jiyanlarimni qanday ko‘raman, deb shu ishni tutaman. Jigaridan judo bo‘lgan bitta sizmi, qizim?

– Onajon, hammaga oshkor qilib karnay chaldirmasa bo‘lardi-ku, opamning xotirasiga hurmati yo‘q ekan ularning...

–Axir, chimildiq ko‘rmagan qizni kelin qilgan odam uning orzu-havasi uchun ham dungu daros qiladi-da. Dadasiga kuyib-kuyib opangizning ich-bag‘ri tugagan ekan. Siz ham bir dard oshirmang endi. Erta tongda opangizning qabriga borib ziyorat qiling, duo qiling. Sovuq tuproqni ko‘rib yana sovub qaytasiz,- dedi.

O‘sha kuni opam tushimga kirdi. Qo‘lida bir dasta rayhon, atlas ko‘ylak kiyib yasanib olibdi. Yodgorbekni yetaklab olganmish: “Achinma singlim, men chiroyli joylarda yashayapman. Bolam, dadam bilan birgamiz. Faqat bir gap aytgani keldim. Sandig‘imda men yaxshi ko‘rgan guldon, albomim bor, shuni ol. Begonalarga qolmasin”, dedi.

Sahar uyqudan uyg‘onib ancha o‘ylanib o‘tirdim. Qaynonamdan ruxsat olib, opamning uyiga borib kelishga ahd qildim. Ko‘cha supurayotsam velosiped mingan bir nuroniy odam kelib yonimga to‘xtadi. Ko‘rib hayron bo‘ldim, opamning qaynotasi edi. Qo‘lida bir tuguncha bor ekan. Salomlashgach, sekin gap boshladi: “Qizim, kecha Zokirjonni uyladik, taqdir ekan, boshqa choramiz ham yo‘q edi. Xabaringiz bor, uydagi sep-sidirg‘alarni onangiz, akalaringiz olib ketmadi. O‘ziga nasib qilmadi kimga kerak endi bu matohlar, beva-bechoralarga beringlar, deyishgandi. Kiyilmagan yangi liboslaridan yangi kelinchakka ham bergandik. Fazilatxon qizimning ruhi biroz bezovta bo‘lganmi, kecha Zokirjonning tushiga kirib, shu buyumlarimga tegmang, deganmish. Tavba, dedik, ertalab onasi bilan sandig‘ini ochsak, aytganlari bor ekan. Uyingiz yaqinroq deb sizga olib keldim, qizim.”

Tugunchani bag‘rimga bosgancha titrab-qaqshab uyga kirdim. Ne ko‘z bilan ko‘rayki, tugun ichida o‘sha qizil atir gulli chinni guldon, albom, sariq atlas ko‘ylak va opam o‘zi tikkan beshik tumori bor ekan.

O‘tgan yaqinlarimizning oxiratlari obod bo‘lsin!

Manba: "Kitob dunyosi" gazetasi.

2021 yil.