БАХТГА ЭЛТГАН ЭЪТИҚОД

Инсоннинг қайси фазилатлари уни улуғлик сари етаклайди?! Менимча камтарлик ва одамийлик...

Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими, кинорежиссёр Жаҳонгир Қосимов билан суҳбатлашганимда инсонни улуғлайдиган ўша камтарлик, одамийлик – маданиятнинг овозини эшитиб, қиёфасини кўргандек бўлдим.

БАХТГА ЭЛТГАН ЭЪТИҚОД

Қадрли журналхонлар! Бугунги кунда кино оламида катта шов-шувга сабаб бўлган “Ибрат” бадиий фильмини кўриб хаёлингиз ва тасаввурингиздаги маърифатпарвар шоир, олим, матбаачи, муаллим Исҳоқхон Тўра Ибратни топа олдингизми?! Шубҳасиз, топгансиз. Зеро, фильмда тарихий манбалар асосида Ибратнинг ҳаёти ва фаолияти тўлақонли ёритилган.

Шуни ёдда тутишимиз лозимки, ҳар бир яхши фильм ортида, албатта, тажрибали режиссёрнинг заҳматли меҳнати туради.

Биз “Ибрат” фильмидан ташқари “Сув ёқалаб”, “Чангак”, “Яраланган қуш ҳамон учмоқда”, “18-квадрат” ,“Дев ва пакана”, “Шайтанат”(биринчи мавсум), “Назира”, “Шўрпешоналар” номли кинофильмларни ҳам қайта-қайта кўрганмиз. Уларда ёритилган воқеалар, қаҳрамонларнинг матонати ва изтироблари, ибрат бўлишга арзигулик жиҳатларини мароқ билан томоша қилганмиз. Биз завқ билан томоша қилаётган ушбу кинофильмлар Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими, “Дўстлик” ордени соҳиби, таниқли кинорежиссёр, бир қатор сценарийлар муаллифи Жаҳонгир Қосимовнинг заҳматли меҳнатлари самарасидир.

Ушбу саҳифамиз орқали сизни ўша – халқимизга бирдай манзур бўлган фильмлар муаллифи, севимли ижодкор, камтар ва вазмин инсон – Жаҳонгир ҚОСИМОВнинг болалик хотиралари билан таништиришни ният қилдик.

БУВИМНИНГ МЕҲРИ

Мен 1958 йил 2-декабрда Тошкент шаҳрида туғилганман. Оилада 4 нафар фарзандмиз – 2 қиз, 2 ўғил. Тўнғич фарзанд, биринчи набира бўлганим учун анча эрка бола эдим.

Раҳматли отам – Мирсобит Қосимов умри давомида заводда пайвандчи – ишчи бўлиб ишлаган. Онам – Қосимова Шаҳризода “Малика” фабрикасида тўқувчи эди. Онам оилада ягона фарзанд бўлганлиги учун бувим (онамнинг онаси) билан бирга яшардик.

Бувим мени ер-у кўкка ишонмас, доимо эркалатиб, кўнглимга қарардилар. Уйимизда дутор бўларди. Бувим дуторни шунчалар чиройли чалар эдики, мен ҳар сафар ҳайрат билан тинглардим. Кейин бувимга ҳавас қилиб мен ҳам дуторни қўлимга олиб, ўзимча бир нималарни тинғирлатиб ўтирардим. Қизиқишимни кўрган бувим мени мусиқа тўгарагига олиб борди. У ерда рубоб чалиш сирларини ўргана бошладим...

Шундай қилиб санъатга меҳр қўйишимга бувим – Азизова Умрихон ая сабабчи бўлган. Бувим жуда кўп китоб мутолаа қиларди. Ҳар куни менга янги эртак, ҳикоялар айтиб берарди. Араб, лотин, кирилл ёзувларини қийналмай ўқир эди. Ҳайратланган томоним шундаки, бувим 96 ёшда вафот этган бўлса, шу ёшдаям тинмай китоб, газета, журнал ўқирди.

1965 йилда Тошкентдаги 10-сонли рус тилига ихтисослаштирилган мактабнинг 1-синфида ўқий бошладим...

ЗИЛЗИЛА

Бир куни эрта тонгда ғала-ғовур овоздан уйғониб кетдим. Ўрнимдан турмасдан кўзимни очиб қарасам, шифтдаги чироқ у ёқдан бу ёққа тебранарди. Ер силкинаётган экан. Дадам синглимни, онам эса укамни кўтариб олишганича ҳовли томон шошишди. Қўрқув ичида мени унутиб қўйишди шекилли, деган хавотирда овозим борича: “Мен-чи, мени ким кўтаради?!” деб бақирдим. Шунда хонанинг чап томонидан бувимнинг “Мен, мен кўтараман сени” деган хавотирли овози эшитилди. Бувим мени маҳкам қучоқлаб кўчага югурди.

Қўшниларимиз аллақачон кўчага чиқиб олишибди. Одамлар қўрқувдан қўлига нима илинса, шуни кийиб олган, айримлар кўрпа ва адёллар ёпиб олибди. Ёш болаларни қалин кўрпанинг ичига ўраб қўйишган эди...

Кучли зилзила оқибатида уйларга киришнинг имкони йўқ, деворлари ҳам қулаб тушган эди. Ўшанда зилзиладан талафот кўрганлар ишкомларда катта-кичик капалар қуриб яшашган. Биз ҳам уч ой капада яшадик. Маҳалламиздаги уйлар жиддий зарар кўргани сабаб одамлар камроқ талафот кўрган туманларга кўчиб ўта бошлашди. Биз ҳам бошқа туманга кўчиб ўтишга мажбур бўлдик...

Бу – 1966 йил 26-апрелда юз берган Тошкент зилзиласи эди.

АСЛ САБАБ

Мен янги уйимизга яқинроқ бўлган 185-сонли рус мактабига қатнай бошладим. Аммо бу мактабда баҳоларим пасайиб, дарсларни ўзлаштиришим анча қийин бўлиб қолди. 2-синфни тугатишим билан ота-онам: “Ўғлимиз рус мактабида ўқишга қийналяпти. Балки ўқитувчиларнинг гапларини тушунмаётгандир”, деб мени 133 ўзбек мактабига олиб боришди. Шундай қилиб мен уч йил ичида учта мактабга кўчдим.

Бир куни ўқувчиларни тиббий кўрикдан ўтказишди. Текширувлар пайтида мен кўз шифокорининг қабулида анча қолиб кетдим. Шифокор менга кўришим яхши эмаслигини, дарҳол кўзойнак тақишим кераклигини айтди. Уйдагилар шифокор кўрсатмаси асосида кўзойнак олиб келишди. Уни тақишим билан атроф-теварак кўзимга шундай аниқ ва тиниқ кўринди-ки, қувончдан юрагим хаприқиб кетди. Ана шундан кейин дарсларни ўзлаштиришим осон бўлди. Кейин билсам, доскадаги сўзларни ҳам, китобдаги мавзуларни ҳам ўқишга қийналиб, тушунмаган эканман...

ЭНГ БАХТЛИ ИНСОН

Бир куни устозимиз Любов Алексеевна бизни Ҳамза театрига олиб борди. У ерда “Олтин девор” спектаклини томоша қилиб, катта таассурот билан қайтдик. Шундан кейин кўзимиздаги ҳайрат ва завқни кўрган устозимиз бизни кўпроқ театрларга олиб боришга ҳаракат қиладиган бўлди. Кетма-кет театр томошасига боришларим драма тўгаракларига бўлган қизиқишимни орттирди.

Буни сезган бувим мени Маданият уйида ташкил этилган “Кино” тўгарагига олиб бордилар. Бу тўгаракка шу қадар қизиқиб кетдимки, ҳажми катта шеърларни ифодали ўқиб, мазмунли ҳикояларни дўстларим билан ўзимиз саҳналаштира бошладик. Бундан ташқари мактабда ўтказиладиган жамоат ишларида ҳам фаол қатнашардим.

Мактабни тугатгунимга қадар кино тўгарагига қатнаб юрдим. Шу вақт оралиғида кўнглимда актёр бўлиш истаги пайдо бўлди.

Ота-онам санъат йўлини танлаш ниятида эканлигимни билиб, бу фикримдан норози бўлиб, Фозилжон амакимни маслаҳатга чақиришди. Амаким: “Бизнинг авлоддан ҳам бирор ким санъат соҳасига қизиқармикан, деб кўп ўйлардим. Бу менинг етолмаган орзуим эди. Сабаби, ўзим санъаткор бўлишни истардим. Мен Жаҳонгирнинг танловини қўллаб қувватлайман”, деди. Шундан сўнг Театр ва рассомлик институтига ҳужжат топшириб, талабаликка қабул қилиндим.

Фаолиятимни телевидениеда кўрсатувлар тайёрлашдан бошладим. Биринчи бўлиб “Иншо” номли кичик фильмни, сўнг Хайриддин Султоновнинг “Ё, Жамшид” номли ҳикояси асосида “Чангак” фильмини суратга олдим.

Ҳозирги кун болаларини, набираларимни кўп кузатаман. Тўғрисини айтсам, уларнинг келажаги – тақдири мени кўпроқ хавотирга солади. Йиллар ўтиб улар қандай мутахассис бўлиб етишади?! Эгаллаган касбининг ортидан қадр топа оладими?! Иқтидорли ёшларимиз чет эл томон ошиқиб, ўзга юртларда ишлаб, ўша ерларда оиласи билан қолиб кетишяпти. Биз фарзандларимизни ҳам, уларнинг келажагини ҳам асраб-авайлашимиз керак. Сабаби, ҳар бир бола ўз ота-онасининг ёнида ўзини бахтли ва хотиржам ҳис этади.

Худога шукр, онам ҳозир 86 ёшдалар. Волидамнинг ёнида мен ўзимни дунёдаги энг бахтли инсондек ҳис этаман. Онам доимо менга бир гапни: “Юрагингга чексиз эътиқодни жойлаб яшагин. Ўша эътиқод сенга тўғри йўл кўрсатиб, бахтга элтади”, деб такрорлайди. Шунинг учун ҳам мен юрагимда Ватаним, оилам ва касбимга чексиз эътиқод билан яшаяпман...

ҲАЁТИЙ ОБРАЗЛАР

Мен учун режиссёрлик ҳафтасига кино олиш дегани эмас, балки онда-сонда биттагина фильм суратга олинса ҳам, кўнгилларни ҳар куни ўйга толдирадиган, яхши-ёмон амалларимизга ойна тутадиган, ибрат бўла оладиган киноасар бўлишини истайман. Шунинг учун ҳар бир олинаётган фильмнинг мазмун-моҳиятига, айнан ҳаётий воқеаларга асосланган образлар қиёфасини кўрсатиб, руҳиятини теранроқ ёритишга ҳаракат қиламан. Мисол учун “Яраланган қуш ҳамон учмоқда” деган фильмимда ҳам шундай образни кўриш мумкин.

Маҳалламизда оилавий шароити оғир, руҳиятида бироз ўзгариши бўлган Солижон деган бола яшарди. Уни маҳалладаги болалар “Соли жинни”, деб масхара қилишарди. Шу болага жудаям раҳмим келарди. Раҳматли дадам Солижонни кўриб қолса пул берарди. Аммо у олишни истамасди. Шундай пайтларда бувим уни уйга олиб кириб овқат сузиб берар, у хурсанд бўлганича иштаҳа билан еб оларди. Унинг қиёфаси мени шунчалик таъсирлантирган эдики, йиллар ўтиб унинг сиймоси фильмда намоён бўлди.

Мен ўзбек кинофильмларининг ҳар бирида ўзбек халқининг ҳақиқий сиймоси намоён бўлишини истайман...

Суҳбатдош Нилуфар ЖАББОРОВА

Манба: “Гулхан” журнали 2021 йил 1-сон.

***

BAXTGA ELTGAN E’TIQOD

Qadrli jurnalxonlar! Bugungi kunda kino olamida katta shov-shuvga sabab bo‘lgan “Ibrat” badiiy filmini ko‘rib xayolingiz va tasavvuringizdagi ma’rifatparvar shoir, olim, matbaachi, muallim Is’hoqxon To‘ra Ibratni topa oldingizmi?! Shubhasiz, topgansiz. Zero, filmda tarixiy manbalar asosida Ibratning hayoti va faoliyati to‘laqonli yoritilgan.

Shuni yodda tutishimiz lozimki, har bir yaxshi film ortida, albatta, tajribali rejissorning zahmatli mehnati turadi.

Biz “Ibrat” filmidan tashqari “Suv yoqalab”, “Changak”, “Yaralangan qush hamon uchmoqda”, “18-kvadrat” ,“Dev va pakana”, “Shaytanat”(birinchi mavsum), “Nazira”, “Sho‘rpeshonalar” nomli kinofilmlarni ham qayta-qayta ko‘rganmiz. Ularda yoritilgan voqealar, qahramonlarning matonati va iztiroblari, ibrat bo‘lishga arzigulik jihatlarini maroq bilan tomosha qilganmiz. Biz zavq bilan tomosha qilayotgan ushbu kinofilmlar O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi, “Do‘stlik” ordeni sohibi, taniqli kinorejissor, bir qator ssenariylar muallifi Jahongir Qosimovning zahmatli mehnatlari samarasidir.

Ushbu sahifamiz orqali sizni o‘sha – xalqimizga birday manzur bo‘lgan filmlar muallifi, sevimli ijodkor, kamtar va vazmin inson – Jahongir QOSIMOVning bolalik xotiralari bilan tanishtirishni niyat qildik.

BUVIMNING MEHRI

Men 1958-yil 2-dekabrda Toshkent shahrida tug‘ilganman. Oilada 4 nafar farzandmiz – 2 qiz, 2 o‘g‘il. To‘ng‘ich farzand, birinchi nabira bo‘lganim uchun ancha erka bola edim.

Rahmatli otam – Mirsobit Qosimov umri davomida zavodda payvandchi – ishchi bo‘lib ishlagan. Onam – Qosimova Shahrizoda “Malika” fabrikasida to‘quvchi edi. Onam oilada yagona farzand bo‘lganligi uchun buvim (onamning onasi) bilan birga yashardik.

Buvim meni yer-u ko‘kka ishonmas, doimo erkalatib, ko‘nglimga qarardilar. Uyimizda dutor bo‘lardi. Buvim dutorni shunchalar chiroyli chalar ediki, men har safar hayrat bilan tinglardim. Keyin buvimga havas qilib men ham dutorni qo‘limga olib, o‘zimcha bir nimalarni ting‘irlatib o‘tirardim. Qiziqishimni ko‘rgan buvim meni musiqa to‘garagiga olib bordi. U yerda rubob chalish sirlarini o‘rgana boshladim...

Shunday qilib san’atga mehr qo‘yishimga buvim – Azizova Umrixon aya sababchi bo‘lgan. Buvim juda ko‘p kitob mutolaa qilardi. Har kuni menga yangi ertak, hikoyalar aytib berardi. Arab, lotin, kirill yozuvlarini qiynalmay o‘qir edi. Hayratlangan tomonim shundaki, buvim 96 yoshda vafot etgan bo‘lsa, shu yoshdayam tinmay kitob, gazeta, jurnal o‘qirdi.

1965-yilda Toshkentdagi 10-sonli rus tiliga ixtisoslashtirilgan maktabning 1-sinfida o‘qiy boshladim...

ZILZILA

Bir kuni erta tongda g‘ala-g‘ovur ovozdan uyg‘onib ketdim. O‘rnimdan turmasdan ko‘zimni ochib qarasam, shiftdagi chiroq u yoqdan bu yoqqa tebranardi. Yer silkinayotgan ekan. Dadam singlimni, onam esa ukamni ko‘tarib olishganicha hovli tomon shoshishdi. Qo‘rquv ichida meni unutib qo‘yishdi shekilli, degan xavotirda ovozim boricha: “Men-chi, meni kim ko‘taradi?!” deb baqirdim. Shunda xonaning chap tomonidan buvimning “Men, men ko‘taraman seni” degan xavotirli ovozi eshitildi. Buvim meni mahkam quchoqlab ko‘chaga yugurdi.

Qo‘shnilarimiz allaqachon ko‘chaga chiqib olishibdi. Odamlar qo‘rquvdan qo‘liga nima ilinsa, shuni kiyib olgan, ayrimlar ko‘rpa va adyollar yopib olibdi. Yosh bolalarni qalin ko‘rpaning ichiga o‘rab qo‘yishgan edi...

Kuchli zilzila oqibatida uylarga kirishning imkoni yo‘q, devorlari ham qulab tushgan edi. O‘shanda zilziladan talafot ko‘rganlar ishkomlarda katta-kichik kapalar qurib yashashgan. Biz ham uch oy kapada yashadik. Mahallamizdagi uylar jiddiy zarar ko‘rgani sabab odamlar kamroq talafot ko‘rgan tumanlarga ko‘chib o‘ta boshlashdi. Biz ham boshqa tumanga ko‘chib o‘tishga majbur bo‘ldik...

Bu – 1966-yil 26-aprelda yuz bergan Toshkent zilzilasi edi.

ASL SABAB

Men yangi uyimizga yaqinroq bo‘lgan 185-sonli rus maktabiga qatnay boshladim. Ammo bu maktabda baholarim pasayib, darslarni o‘zlashtirishim ancha qiyin bo‘lib qoldi. 2-sinfni tugatishim bilan ota-onam: “O‘g‘limiz rus maktabida o‘qishga qiynalyapti. Balki o‘qituvchilarning gaplarini tushunmayotgandir”, deb meni 133 o‘zbek maktabiga olib borishdi. Shunday qilib men uch yil ichida uchta maktabga ko‘chdim.

Bir kuni o‘quvchilarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishdi. Tekshiruvlar paytida men ko‘z shifokorining qabulida ancha qolib ketdim. Shifokor menga ko‘rishim yaxshi emasligini, darhol ko‘zoynak taqishim kerakligini aytdi. Uydagilar shifokor ko‘rsatmasi asosida ko‘zoynak olib kelishdi. Uni taqishim bilan atrof-tevarak ko‘zimga shunday aniq va tiniq ko‘rindi-ki, quvonchdan yuragim xapriqib ketdi. Ana shundan keyin darslarni o‘zlashtirishim oson bo‘ldi. Keyin bilsam, doskadagi so‘zlarni ham, kitobdagi mavzularni ham o‘qishga qiynalib, tushunmagan ekanman...

ENG BAXTLI INSON

Bir kuni ustozimiz Lyubov Alekseyevna bizni Hamza teatriga olib bordi. U yerda “Oltin devor” spektaklini tomosha qilib, katta taassurot bilan qaytdik. Shundan keyin ko‘zimizdagi hayrat va zavqni ko‘rgan ustozimiz bizni ko‘proq teatrlarga olib borishga harakat qiladigan bo‘ldi. Ketma-ket teatr tomoshasiga borishlarim drama to‘garaklariga bo‘lgan qiziqishimni orttirdi.

Buni sezgan buvim meni Madaniyat uyida tashkil etilgan “Kino” to‘garagiga olib bordilar. Bu to‘garakka shu qadar qiziqib ketdimki, hajmi katta she’rlarni ifodali o‘qib, mazmunli hikoyalarni do‘stlarim bilan o‘zimiz sahnalashtira boshladik. Bundan tashqari maktabda o‘tkaziladigan jamoat ishlarida ham faol qatnashardim.

Maktabni tugatgunimga qadar kino to‘garagiga qatnab yurdim. Shu vaqt oralig‘ida ko‘nglimda aktyor bo‘lish istagi paydo bo‘ldi.

Ota-onam san’at yo‘lini tanlash niyatida ekanligimni bilib, bu fikrimdan norozi bo‘lib, Foziljon amakimni maslahatga chaqirishdi. Amakim: “Bizning avloddan ham biror kim san’at sohasiga qiziqarmikan, deb ko‘p o‘ylardim. Bu mening yetolmagan orzuim edi. Sababi, o‘zim san’atkor bo‘lishni istardim. Men Jahongirning tanlovini qo‘llab quvvatlayman”, dedi. Shundan so‘ng Teatr va rassomlik institutiga hujjat topshirib, talabalikka qabul qilindim.

Faoliyatimni televideniyeda ko‘rsatuvlar tayyorlashdan boshladim. Birinchi bo‘lib “Insho” nomli kichik filmni, so‘ng Xayriddin Sultonovning “Yo, Jamshid” nomli hikoyasi asosida “Changak” filmini suratga oldim.

Hozirgi kun bolalarini, nabiralarimni ko‘p kuzataman. To‘g‘risini aytsam, ularning kelajagi – taqdiri meni ko‘proq xavotirga soladi. Yillar o‘tib ular qanday mutaxassis bo‘lib yetishadi?! Egallagan kasbining ortidan qadr topa oladimi?! Iqtidorli yoshlarimiz chet el tomon oshiqib, o‘zga yurtlarda ishlab, o‘sha yerlarda oilasi bilan qolib ketishyapti. Biz farzandlarimizni ham, ularning kelajagini ham asrab-avaylashimiz kerak. Sababi, har bir bola o‘z ota-onasining yonida o‘zini baxtli va xotirjam his etadi.

Xudoga shukr, onam hozir 86 yoshdalar. Volidamning yonida men o‘zimni dunyodagi eng baxtli insondek his etaman. Onam doimo menga bir gapni: “Yuragingga cheksiz e’tiqodni joylab yashagin. O‘sha e’tiqod senga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatib, baxtga eltadi”, deb takrorlaydi. Shuning uchun ham men yuragimda Vatanim, oilam va kasbimga cheksiz e’tiqod bilan yashayapman...

HAYOTIY OBRAZLAR

Men uchun rejissorlik haftasiga kino olish degani emas, balki onda-sonda bittagina film suratga olinsa ham, ko‘ngillarni har kuni o‘yga toldiradigan, yaxshi-yomon amallarimizga oyna tutadigan, ibrat bo‘la oladigan kinoasar bo‘lishini istayman. Shuning uchun har bir olinayotgan filmning mazmun-mohiyatiga, aynan hayotiy voqealarga asoslangan obrazlar qiyofasini ko‘rsatib, ruhiyatini teranroq yoritishga harakat qilaman. Misol uchun “Yaralangan qush hamon uchmoqda” degan filmimda ham shunday obrazni ko‘rish mumkin.

Mahallamizda oilaviy sharoiti og‘ir, ruhiyatida biroz o‘zgarishi bo‘lgan Solijon degan bola yashardi. Uni mahalladagi bolalar “Soli jinni”, deb masxara qilishardi. Shu bolaga judayam rahmim kelardi. Rahmatli dadam Solijonni ko‘rib qolsa pul berardi. Ammo u olishni istamasdi. Shunday paytlarda buvim uni uyga olib kirib ovqat suzib berar, u xursand bo‘lganicha ishtaha bilan yeb olardi. Uning qiyofasi meni shunchalik ta’sirlantirgan ediki, yillar o‘tib uning siymosi filmda namoyon bo‘ldi.

Men o‘zbek kinofilmlarining har birida o‘zbek xalqining haqiqiy siymosi namoyon bo‘lishini istayman...

Suhbatdosh Nilufar JABBOROVA

Manba: “Gulxan” jurnali 2021-yil 1-son.