СИЁҲГА ТУШГАН ҚУМУРСҚАЛАР

Жамшид одобли, тиришқоқ, изланувчан бола. Уй ишларида ота-онасига дастёр. Ҳар куни “5” баҳо олиб уларни хурсанд қилишни хоҳлайди. Ишдан ҳориб келган ота-онасига аъло баҳоларини фахр билан кўрсатади. Улар: “Баҳоларингни кўриб чарчоғимизни ҳам эсдан чиқардик, баракалла...” дейишганида кўнгли бирам яйрайдики. Жамшид синфида аълочилар сафида бўлишни хоҳлайди, аммо негадир бунинг ҳеч уддасидан чиқолмайди. Фанлардан доимо аъло олгани билан чорак охирига келиб тарих, она тили ва адабиёт фанларидан баҳоси “4” га тушиб қолади. Шу сабаб у аълочилар сафида эмас.

Ҳар чорак якунида ўқувчилар фанлардан назорат иши ёзиб топширишади. Жамшид адабиёт ва тарихдан иншо, баён ёзганида хунук ва тушунарсиз ёзуви учун доимо “4” ёки “3” баҳо олади. Бу гал адабиёт ўқитувчиси Нозима опа унинг иншосига умуман баҳо қўймабди. Фақат иншонинг энг тагига “Сиёҳга тушган қумурсқалар” деб ёзиб қўйибди. Аввалига Жамшид ўқитувчисининг нега бундай деб ёзганига тушунмади. Кейин устози Нозима опанинг ўқувчиларга қўйилган баҳоларни эълон қилиш баробарида иншо қай даражада ёзилгани, ютуқ ва камчиликлари, баҳо қўйишда нималарга асосланганини сўзлаб беришини билгани учун сабрсизлик билан кута бошлади. Навбат Жамшидга келганида устоз унга бир муддат тикилиб турди-да:

– Жамшид, келажакда қайси касб эгаси бўлмоқчисан? – деб сўради. Жамшид дарҳол ўрнидан туриб жавоб берди:

– Шифокор бўлмоқчиман, устоз!

– Жудаям яхши. Сенга яна бир савол. Шифокор бўлиш учун нималарни билиш керак?

Жамшид бир оз ўйланиб:

– Энг аввало, кимё ва биология фанларини мукаммал билиш зарур. Яна шифокорда муомала маданияти юқори бўлиши керак, – деди. Устоз Жамшиднинг фикрларини эшитиб шундай деди:

– Яхши, аммо яна бир асосий жиҳатни унутдинг. Шифокорнинг ёзуви чиройли, тушунарли бўлиши керак. Нафақат шифокор, балки барча касб эгаларининг ёзуви ҳуснихат даражасида бўлиши керак. Нима ёзганингни ҳеч ким тушунмаслиги ёмон. Болалар, ҳозир сизларга бўлган бир воқеани айтиб бераман:

Бир бемор йигит шифокор ҳузурига келиб, соғлиғидан шикоят қилибди. Тўлиқ текширувдан ўтказилган йигитга шифокор бир талай дорилар рўйхатини берибди. Сўнг қоғозга тикилиб қолган беморга:

– Дорихонага кириб сотувчининг қўлига шу қоғозни берсангиз, керакли дориларни сизга ўзи ажратиб беради, – дебди. Афсуски, дорихона сотувчиси ҳам рўйхатни ўқишга роса қийналибди. Ҳаттоки, қоғозни тескари ушладимми, деб ўйлаб қоғозни обдон айлантириб кўрибди. Кейин дориларнинг бош ва ўрта ҳарфларини тушунганича ўқиб, шунга ўхшаш дориларни жамлаб берибди. Бемор йигит харид қилган дориларни шифокор кўрсатмасига кўра узоқ муддат истеъмол қилибди. Буни қарангки, дориларнинг бири инсон гормон фаолиятига таъсир этувчи кимёвий элементлардан тайёрланган экан. Нотўғри ичилган дори таъсирида ёшгина йигит шу даражада семириб кетибдики, натижада бир касалликни даволайман деб иккинчи дардга дучор бўлибди. Мана беш йил ўтса ҳамки, ўша йигит ўз ҳолига қайта олмай овора. Энди ўйлаб кўринг, бунга ким айбдор? Агар шифокорнинг ёзуви чиройли, тушунарли бўлганида эди, бундай ҳолат бўлмасмиди. Бир хатонинг ортидан кетма-кет хатога йўл қўйилди. Бунинг оқибатида эса бемор йигитга жабр бўлди...

Жамшиднинг иншосига баҳо қўймаганимнинг сабаби ҳам шунда. Чунки мен уни нима ёзганига умуман тушунмадим. Ахир қандай қилиб ўқий олмаган, тушунмаган иншоимга баҳо қўяман. Унинг ёзганларига қарасангиз, худди қумурсқани сиёҳга ботириб олиб қоғоз устига қўйиб юборилганга ўхшайди... – ўқитувчи гапини тугатмай синфни болаларнинг кулгиси эгаллаб олди.

– Хулоса чиқаришга шошилмаймиз, ҳозир Жамшид бизга ўзи ёзган иншосини ўқиб беради. Ҳамма жим ўтириб эшитади, – деди устоз. Эркин мавзу бўлгани учун иншо дўстлик, меҳр-оқибат ҳақида эди. У иншосини овоз чиқариб ўқир экан, синф сув қуйгандек жим-жит бўлиб қолди. Мазмунли, мулоҳазали фикрларни эшитиб ўқувчилар лол бўлиб қолишди...

– Ажойиб, ғоят таъсирли иншо. Агар мен ёзганларингни ўқий олганимда ҳеч иккиланмай иккита “5” баҳо қўйган бўлардим. Ана кўрдингизми, болалар, ҳуснихатда гап кўп. Биргина хунук ёзув Жамшиднинг аъло баҳо олишига тўсқинлик қилди, – деди устоз.

Дарс тамом бўлгач, Жамшид устозидан қайси йўл билан чиройли ёзишни ўрганиши мумкинлиги ҳақида сўради. Ўқитувчиси унга керакли маслаҳатларни берди. Шу кундан бошлаб Жамшид чиройли ёзишга қатъий киришди. Машқни бошланғич синфларда тутиладиган икки чизиқли дафтарга ҳарфларни қоида асосида ёзишдан бошлади. Кейин сўзларни бир чизиқли дафтарга ёзишга ўтди. Эҳ-ҳе, Жамшид чиройли ёзиш учун бир нечта ҳикояни дафтарга эринмай кўчириб чиқди. Тўлдирган дафтарларининг сон-саноғи йўқ. Кундан-кунга ёзуви чиройли бўлиб, ўқитувчисидан мақтовлар эшитарди. Шундай қилиб, энди Жамшид аълочилар сафида. Ҳаттоки унинг суратини мактаб доскасига илиб қўйишди. Ҳар сафар шу досканинг олдидан ўтар экан, ич-ичидан қувониб кетади. Ахир бу унинг орзуси эди-да...

Жамшиднинг эгиз – Ҳасан-Ҳусан укалари бор. Улар бу йил мактабга чиқишди. Жамшид укаларининг уй вазифаларига ёрдамлашар экан, уларнинг ёзувига қараб, “Сиёҳга тушган қумурсқалар”, деди. Укалари нима гаплигини тушунмай акасига қарашди. Жамшид эса кулимсираб:

– Бугундан бошлаб сизлар билан чиройли ёзишни ўрганамиз. Токи мендек аълочи бўла олмай, юқори синфда ўқиётганингизда уялиб, яна қайтадан икки чизиқли дафтарга ёзишга мажбур бўлманг. Ахир ёзувимиз юзимиздек чиройли, кийимимиз каби тартибли бўлиши керак, – деди.

Нилуфар ЖАББОРОВА

Рассом Сарвар ФАРМОНОВ

***

Jamshid odobli, tirishqoq, izlanuvchan bola. Uy ishlarida ota-onasiga dastyor. Har kuni “5” baho olib ularni xursand qilishni xohlaydi. Ishdan horib kelgan ota-onasiga a’lo baholarini faxr bilan ko‘rsatadi. Ular: “Baholaringni ko‘rib charchog‘imizni ham esdan chiqardik, barakalla...” deyishganida ko‘ngli biram yayraydiki. Jamshid sinfida a’lochilar safida bo‘lishni xohlaydi, ammo negadir buning hech uddasidan chiqolmaydi. Fanlardan doimo a’lo olgani bilan chorak oxiriga kelib tarix, ona tili va adabiyot fanlaridan bahosi “4” ga tushib qoladi. Shu sabab u a’lochilar safida emas.

Har chorak yakunida o‘quvchilar fanlardan nazorat ishi yozib topshirishadi. Jamshid adabiyot va tarixdan insho, bayon yozganida xunuk va tushunarsiz yozuvi uchun doimo “4” yoki “3” baho oladi. Bu gal adabiyot o‘qituvchisi Nozima opa uning inshosiga umuman baho qo‘ymabdi. Faqat inshoning eng tagiga “Siyohga tushgan qumursqalar” deb yozib qo‘yibdi. Avvaliga Jamshid o‘qituvchisining nega bunday deb yozganiga tushunmadi. Keyin ustozi Nozima opaning o‘quvchilarga qo‘yilgan baholarni e’lon qilish barobarida insho qay darajada yozilgani, yutuq va kamchiliklari, baho qo‘yishda nimalarga asoslanganini so‘zlab berishini bilgani uchun sabrsizlik bilan kuta boshladi. Navbat Jamshidga kelganida ustoz unga bir muddat tikilib turdi-da:

– Jamshid, kelajakda qaysi kasb egasi bo‘lmoqchisan? – deb so‘radi. Jamshid darhol o‘rnidan turib javob berdi:

– Shifokor bo‘lmoqchiman, ustoz!

– Judayam yaxshi. Senga yana bir savol. Shifokor bo‘lish uchun nimalarni bilish kerak?

Jamshid bir oz o‘ylanib:

– Eng avvalo, kimyo va biologiya fanlarini mukammal bilish zarur. Yana shifokorda muomala madaniyati yuqori bo‘lishi kerak, – dedi. Ustoz Jamshidning fikrlarini eshitib shunday dedi:

– Yaxshi, ammo yana bir asosiy jihatni unutding. Shifokorning yozuvi chiroyli, tushunarli bo‘lishi kerak. Nafaqat shifokor, balki barcha kasb egalarining yozuvi husnixat darajasida bo‘lishi kerak. Nima yozganingni hech kim tushunmasligi yomon. Bolalar, hozir sizlarga bo‘lgan bir voqeani aytib beraman:

Bir bemor yigit shifokor huzuriga kelib, sog‘lig‘idan shikoyat qilibdi. To‘liq tekshiruvdan o‘tkazilgan yigitga shifokor bir talay dorilar ro‘yxatini beribdi. So‘ng qog‘ozga tikilib qolgan bemorga:

– Dorixonaga kirib sotuvchining qo‘liga shu qog‘ozni bersangiz, kerakli dorilarni sizga o‘zi ajratib beradi, – debdi. Afsuski, dorixona sotuvchisi ham ro‘yxatni o‘qishga rosa qiynalibdi. Hattoki, qog‘ozni teskari ushladimmi, deb o‘ylab qog‘ozni obdon aylantirib ko‘ribdi. Keyin dorilarning bosh va o‘rta harflarini tushunganicha o‘qib, shunga o‘xshash dorilarni jamlab beribdi. Bemor yigit xarid qilgan dorilarni shifokor ko‘rsatmasiga ko‘ra uzoq muddat iste’mol qilibdi. Buni qarangki, dorilarning biri inson gormon faoliyatiga ta’sir etuvchi kimyoviy elementlardan tayyorlangan ekan. Noto‘g‘ri ichilgan dori ta’sirida yoshgina yigit shu darajada semirib ketibdiki, natijada bir kasallikni davolayman deb ikkinchi dardga duchor bo‘libdi. Mana besh yil o‘tsa hamki, o‘sha yigit o‘z holiga qayta olmay ovora. Endi o‘ylab ko‘ring, bunga kim aybdor? Agar shifokorning yozuvi chiroyli, tushunarli bo‘lganida edi, bunday holat bo‘lmasmidi. Bir xatoning ortidan ketma-ket xatoga yo‘l qo‘yildi. Buning oqibatida esa bemor yigitga jabr bo‘ldi...

Jamshidning inshosiga baho qo‘ymaganimning sababi ham shunda. Chunki men uni nima yozganiga umuman tushunmadim. Axir qanday qilib o‘qiy olmagan, tushunmagan inshoimga baho qo‘yaman. Uning yozganlariga qarasangiz, xuddi qumursqani siyohga botirib olib qog‘oz ustiga qo‘yib yuborilganga o‘xshaydi... – o‘qituvchi gapini tugatmay sinfni bolalarning kulgisi egallab oldi.

– Xulosa chiqarishga shoshilmaymiz, hozir Jamshid bizga o‘zi yozgan inshosini o‘qib beradi. Hamma jim o‘tirib eshitadi, – dedi ustoz. Erkin mavzu bo‘lgani uchun insho do‘stlik, mehr-oqibat haqida edi. U inshosini ovoz chiqarib o‘qir ekan, sinf suv quygandek jim-jit bo‘lib qoldi. Mazmunli, mulohazali fikrlarni eshitib o‘quvchilar lol bo‘lib qolishdi...

– Ajoyib, g‘oyat ta’sirli insho. Agar men yozganlaringni o‘qiy olganimda hech ikkilanmay ikkita “5” baho qo‘ygan bo‘lardim. Ana ko‘rdingizmi, bolalar, husnixatda gap ko‘p. Birgina xunuk yozuv Jamshidning a’lo baho olishiga to‘sqinlik qildi, – dedi ustoz.

Dars tamom bo‘lgach, Jamshid ustozidan qaysi yo‘l bilan chiroyli yozishni o‘rganishi mumkinligi haqida so‘radi. O‘qituvchisi unga kerakli maslahatlarni berdi. Shu kundan boshlab Jamshid chiroyli yozishga qat’iy kirishdi. Mashqni boshlang‘ich sinflarda tutiladigan ikki chiziqli daftarga harflarni qoida asosida yozishdan boshladi. Keyin so‘zlarni bir chiziqli daftarga yozishga o‘tdi. Eh-he, Jamshid chiroyli yozish uchun bir nechta hikoyani daftarga erinmay ko‘chirib chiqdi. To‘ldirgan daftarlarining son-sanog‘i yo‘q. Kundan-kunga yozuvi chiroyli bo‘lib, o‘qituvchisidan maqtovlar eshitardi. Shunday qilib, endi Jamshid a’lochilar safida. Hattoki uning suratini maktab doskasiga ilib qo‘yishdi. Har safar shu doskaning oldidan o‘tar ekan, ich-ichidan quvonib ketadi. Axir bu uning orzusi edi-da...

Jamshidning egiz – Hasan-Husan ukalari bor. Ular bu yil maktabga chiqishdi. Jamshid ukalarining uy vazifalariga yordamlashar ekan, ularning yozuviga qarab, “Siyohga tushgan qumursqalar”, dedi. Ukalari nima gapligini tushunmay akasiga qarashdi. Jamshid esa kulimsirab:

– Bugundan boshlab sizlar bilan chiroyli yozishni o‘rganamiz. Toki mendek a’lochi bo‘la olmay, yuqori sinfda o‘qiyotganingizda uyalib, yana qaytadan ikki chiziqli daftarga yozishga majbur bo‘lmang. Axir yozuvimiz yuzimizdek chiroyli, kiyimimiz kabi tartibli bo‘lishi kerak, – dedi.

Nilufar JABBOROVA

Rassom Sarvar Farmonov