Абдулҳамид Сулаймон ўғли Чўлпон (1897-1938)

Абдулҳамид Сулаймон ўғли Чўлпон 1897 йил 5 октябрда Андижон шаҳрининг Қоратерак маҳалласида дунёга келган.
Чўлпоннинг отаси Сулаймон Мулла Муҳаммад Юнус ўғли замонасининг илғор одамларидан, ниҳоятда зиёли киши эди. Савдогар бўлса-да, “Расво” тахаллуси билан шеърлар ҳам ёзиб турарди.
У ўғли Абдулҳамиднинг ўқимишли одам бўлишини орзу қилган. Шунинг учун Чўлпоннинг болалигидан илм олишида бор сармоясини аямаган.
Чўлпон дастлаб мадрасада фалсафа, мантиқ, тарихни ўрганади. Фирдавсий, Саъдий, Ҳофиз Шерозий, Умар Хаём асарларини ўқиб ёд олади.
Чўлпон ҳам Қодирий каби ўша даврнинг илғор таълим тизими бўлган рус тузем мактабида ўқийди. Рус тилини ўрганиб, рус ва жаҳон адабиёти билан танишади.
Пушкин, Достоевский ижоди Чўлпонни ўзига мафтун қилади. Жадидлар ҳаракати асосчиси Исмоил Гаспиринский ва турк дунёси намояндалари ижоди билан танишгач, дунёқараши шаклланади. У мазлум Туркистон халқлари қисматини бор бўйи билан ҳис қила бошлайди.
Чўлпон ўн тўрт ёшидан жиддий шеърлар ёзган. 15-16 ёшида “Маорифпарвар бобомиз Исмоил Гаспиринский ҳазратлари ҳақида таьзиянома” асарини қоралайди.
Ўша даврдаги жадидлар чоп этаётган энг машҳур газета – “Садойи Туркистон”да “Адабиёт надур”, “Доктор Муҳаммадёр” номли мақолалари чиқади. Туркий назм осмонида янги юлдуз порлаб келмоқда эди.
Беҳбудий, Авлоний, Ҳамза, Фитрат, улуғ ҳинд мутаффакири Робиндранат Токур асарларидан руҳланган Чўлпон миллат келажагини, унинг истиқболларини кўра бошлаган.
Ёш бўлишига қарамай, 1917-1918 йилларда Бошқирдистон ҳукумати раисига котиблик қилади.
1919 йилда Фарғонага келиб, “Янги шарқ” газетасига ишга киради. 1921-22 йилларда “Ахбори Бухоро” газетасига муҳаррир этиб тайинланади.
Сўнгра Андижондаги “Дархон” газетасида муҳаррир ўринбосари бўлиб ишлайди. Туркистон мухторияти ва миллий озодлик ҳаракатлари тор-мор қилингани ёш шоирни чуқур изтиробга солади. Буни Чўлпоннинг ўша даврда яратган асарларидаги тушкун кайфиятдан ҳам сезса бўлади.

Абдулҳамид Сулаймон ўғли Чўлпон – атоқли шоир, ёзувчи, драматург ва таржимон. ХХ аср ўзбек адабиётининг ёрқин намояндаси. Ёрқин шеърлари дастлаб, турли газета ва журналларда эълон қилинади, сўнгра «Ўзбек ёш шоирлари», «Уйғониш» (1922), «Булоқлар» (1923), «Тонг сирлари» (1926) ва «Соз» (1935) тўпламларида чоп этилади. Ўтган асрнинг 20-йилларида ёзган «Ойдин кечаларда», «Қор қўйнида лола», «Новвой қиз» сингари ҳикоялари ўзбек адабиётида илк бор насрда лирик оҳанглар берилиши борасида мумтоз намуна бўла олариди. «Кеча ва кундуз» (1936) романи ҳамда «Ёрқиной», «Халил фаранг», «Ўлдирувчи» (1921), «Севги ва салтанат», «Чўпон севгиси» (1922) каби пьесалари ҳам бор (бу асарларнинг аксарияти бизгача етиб келмаган). Маълумки, серқирра ижодкор ва интеллект салоҳияти юксак, кўпгина хорижий тилларни эгаллаган Чўлпон тўқсонга га яқин жахон адабиёти намуналарини ўзбек тилига таржима қилган. Улар орасида А. Чеховнинг “А. Ванька” ҳикояси, А.С. Пушкиннинг “Борис Годунов”, Ф. Шиллернинг “Босмачилар”, Мольернинг “Хасис” каби драмалари ҳам бор. Айниқса, шоир ўзбек тилига ўгирган Уильям Шекспирнинг «Ҳамлет» фожиаси ўзбек бадиий таржима санъатининг шоҳ намунаси деса бўлади.