Қаттиқ бет қатронни қотирар, юмшоқ юз эпкинда қалтирар. Мўмин изза бўлди. Ҳовлининг қоқ ўртасида сўппайиб турди, кетарини ҳам билмади; оёқлари зил-замбил.
– Оласан-да шуни. Мен ўлиб кетаётганим йўқ-ку? Уҳ, Худо урди кишини... Бир сўм ириган, икки сўм чириган пайтда сен ҳам қисталанг қип турибсан-а? – Мўмин бир қалқиб тушди. Ҳошим йўрғанинг иддаоси жон-жонидан ўтиб кетди.
  Уялди, Ҳошимдан эмас, Гулсумдан уялди. Ошхонадан тоғора кўтариб чиққан Гулсум атайлаб ҳовли этаги бўйлаб молхона томон йўл олди. Унга яқин юрмади. Мўминнинг кўнгли алланечук бўлди. Шарт бурилиб ҳовлидан чиқиб кетди. Берганнинг қарзини олганнинг арзи урди.
  Мўмин мулзам тортди. Эҳ, Гулсум-а, Гулсум?! Кўнгил қурмағурда ниш урган муҳаббат туйғуси кун ўтса-ю ой келса, йил битса-ю умр кетса-да, мавж уриб тураверарканда-а. Бу дунёда абадий нарса шу бўлса керак, ўзинг ўлсанг ҳам муҳаббатинг яшайверади. Шу ҳиссиёт оловида ёнмаган одамлар бу дунёга нега келиб, нега кетаётганини ҳам билишмаса керак. “Қайтамга шундай кишилар бахтлидир?..”, деган ўй кечди Мўминнинг хаёлидан. Айни тоб юраги бир ўртаниш берди, ёшликни эслади – мактаб даври, синфдоши Гулсум ишқида куйган бўзболалик маҳали. Ёз тунлари, Боғариқ бўйидаги висол чоғлари. Юлдузлардан нур, ойдан қўр, офтобдан олов олиб битган мактублар (Ҳа, у пайтлар мактуб деган нарса бор эди, мактубларда инсон қалбининг тафтини туярдинг, тилга кўчмаган сирли шивирларни тинглардинг, набирагинам)... Лекин тақдир экан, қизнинг ваъдаси мўрт чиқди, ўзидай ожиз бўлди. Мўмин ҳарбийга, ҳарбийнинг ҳам қарғиш урган жойи – Афғон урушига кетгач, етти-саккиз ой хат-хабарнинг “оёғи” тортилди. Қишлоқда шубҳа ғирмирлади: “Тинч­ликмикан, нега дом-дарак йўқ. Ё госпитал-поспиталдамикин? Ярадор-марадор деганларидай...” “Эй-ей, оғзингиз оғилхона эшигидай очилиб қолаверади-я, нафасингиз қурсин. Туфф, денг-ей, туф-туф денг...” Хуллас, илгаги иринг илган бундай гапларни эшитган ота-онанинг кўнгли така-пука, юрагида қўрқув эпкини эсади, ёлғиз қизининг келиш-қайтиши ноъмалум ўғлоннинг йўлига кўз тикишини нодонлик деб ўйлашади. Қиз кўнгил ёргач энанинг эси кетади: “Ўчир овозингни! Севги-певгингминан қирилиб кетгур, бас қил! Ана Тўхли парткомнинг ўғлидан одам кеп турибди. Ҳошимга сўрашяпти сени. Шунга тегасан!!!”
  Шу-шу Гулсум Ҳошимга боғланди, тўй бўлди. Кимсан Тўхли парткомнинг сазасини ўлдириб бўлармикин, бундан кўра сазойи бўл-ей, дейдиганлар ҳам топилди. Шунгаям мана ўттиз беш йилдан ортиқ вақт ўтибди. Мўминнинг кўнглида эса шу қурмағур Гулсумнинг ўти ўчмаган.
   Ҳошимнинг ҳовлисини ўлиб қолса ҳам хатламасди. Аслида-ку, шу пулни Гулсум туфайли берувди. Ҳошим келиб: “Оғайни икки минг топиб бермасанг бўлмайди. Тўй қиляпман. Харажат ҳансиратиб қўйди...”, деганда кўз олдига Гулсумнинг мунгли қиёфаси келди. Ўйлаб-нетиб ўтирмади. Шахт уйга кириб икки минг доллар олиб чиқди. “Ма, бори шу. Боққа ишлатаман, деб йиғиб қўювдим. Сеники зарил экан, ол?” – деди. “Раҳмат, биродар. Тўйдан сўнг қайтараман”. Шундай гап. “Тўйдан сўнг”ги муддат ҳам уч йилга чўзилди.
  Икки йилдирки Мўминнинг ўн гектар гилосзори эрта баҳорда тошиб-кўпириб, қишлоқ одамлари таъбирича “бошини еб”, қийғоз гулга киради. Рўйи-замин шу боғнинг ҳосили тагида қолади-ёв, деб ўйлайсиз. Қаёқда?! Кўз тегадими, гирдинбало бўладими, ишқилиб, айни чангланиш чоғлари, қаердан келади, бандасига ноаён, бир совуқ-изғирин гилосзорга қирғин солиб кетади. Икки йилдан бери иқлим номардлик қилади, гилосзорни аёз уради...
  Топганини тагига бостирмай шу боққа сарфлаган Мўминнинг эса алами ичида бўлади, унинг ботинини аёз уради. Бугун ҳамёнида шамол ўйнаётганининг боиси ҳам шу.
  Орадан бир ҳафта ўтди. Мўмин ҳовлида ўз кўйига андармон бўлиб, нимадир қилиб, куйманглаб юрарди. Катта темир дарбоза тарақлади, ичкарида қадди-бас­тига пўримлик мосу хос, Яратган давлатдан қисмаган Илҳом бой савлат тўкди. Мўмин ҳайрон бўлди. Нега келдийкин?
– Ассалому алайкум, полвон ака. Сизни анчадан бери кўрмовдим, соғиндим, бироз суҳбатингизни олай дедим, – бой ўзини дилхушу дилдош этиб, Мўминга қучоқ очди.
Ҳорманг-бор бўлингдан сўнг улар чорпояда чордона қуришди. Суҳбатнинг равиши ён-атроф, об-ҳаво, нарх-наводан нарига ўтмади. Мўмин эса ич-этини еб ўтирди – нега келдийкин? Бекорга бу ерга бош суқмаган бўлса керак.
     Илҳом сергагу сезгир йигит, суҳбатдоши кўнглида қўзғалган безовталик мавжини ҳис қилди. Гапни чувалаштириб ўтирмасдан муддаога ўтди:
– Полвон ака, сизни яхши кўраман. Мард, ҳалол инсонсиз. Одамларга кўп яхшиликлар қилгансиз. Бу энди ҳаёт-да, ҳар хил ҳолатлар содир бўлади. Эшитишимча, бироз қўлингиз юпқа тортибди, маблағга муҳтож бўлибсиз. Бирор тўй-маърака, мавлуд ташвиши борми? Сиқилманг ака, биз қараб турмаймиз.
   Мўмин нима деярини билмай қолди. Боши қизиб, пешонасида тер кўпчиди. Дабдурустдан Илҳомнинг ҳотамтойлик қилишга чоғлангани ҳайратини тоширди. Нима деярини билмай энди оғиз очиб ҳам эдики, Илҳом мадорага чек қўйди, Мўминнинг оғзига қулф урди:
– Ака, қўйинг энди. Худо хоҳласа, ҳаммаси яхши бўлади, кўнглингизда туғилган ўй-ниятларингиз амалга ошсин. Манавини олинг, икки минг, – у қўйнидан хатжилд олиб дастурхон четига қўйди.
– Э-ей-ей, керакмас, укажон. Керакмас. Сизга буни... қизиқ бўлди-ку, – Мўмин эсанкиради.
– Ака, бўлди. Гап битта. Худо хоҳласа, яхши бўлади. Энди... – бироз ўнғайсизланди Илҳом, – шу у-бу нарсага муҳтожлик сезилса, тортинманг, поччамга эмас, менга айтаверинг, ака. Опам айтдилар, поччамдан қарз сўрабсиз, уларда ҳам ҳозир шу нарса танқисроқ экан. Биласиз, боғдан барака кетди – қишнинг қаҳри қаттиқ келди.
   Мўмин ўзини ўнглаб-ўнгламай Илҳом ўрнидан қўзғалди, кўча эшикка қараб йўл олди. Хайру хўшни қисқа қилиб, ҳовлидан ташқарига чиқиб машинага ўтирди.
    Бироздан сўнг, гандираклаб чорпоя ёнидаги ўриндиққа мук тушди.
    Мўмин ўзини қўярга жой тополмади. Шу топда Ҳошим йўрғанинг уйига бостириб бориб унинг ёқасидан тутмоқчи, тавбасига таянтирмоқчи бўлди. Ўрнидан яна шахд билан турди... Лекин кўз олдида Гулсумнинг чеҳраси намоён бўлди ва гандираклаб жойига ўтириб қолди...