"КИЧИК УСТОЗ"ДАН КАТТА УСТОЗЛИККА ЙЎЛ

Охиратингиз обод бўлсин, Устоз!

Тан олиб айтиш керакки, республикамизда Бойбўта ДЎСТҚОРАЕВдек ҳақиқий илм соҳиби бўлган устозлар жудаям кам эди. У кишининг сабоқларини олган ҳар бир ўқувчию талаба буни фахр билан тилга олади.

Ўзбекистонда хизмат кўрсатган ёшлар мураббийи, профессор, атоқли олим, “Олтин қалам” халқаро миллий мукофоти соҳиби Бойбўта ДЎСТҚОРАЕВ юртимиздаги кўплаб журналист ва олимларнинг қадрли устози ва мураббийидир. Ўзбекистон журналистикасининг дарғаларидан бири бўлган устознинг илмий мавзудаги қатор мақола ва китобларини мутолаа қилсангиз, ўзбек журналистикаси тарихи ҳақида кенг маълумотга эга бўласиз. Камтарлик ва вазминликда катта-ю кичикка ўрнак бўлиб келаётган устознинг болалик хотиралари сизга улкан ҳаётий сабоқ бўлишига ишонамиз.

МЕҲРНИНГ ҚИЁФАСИ

Мен 1942 йил 12 Ноябр – юртимизда машъум урушнинг совуқ нафаси эсиб турган пайт¬ларда туғилганман. Болалигим Қашқадарё вилоятининг Чироқчи туманидаги Оқтўнли қишлоғида ўтган. Оилада етти фарзанд – бир қиз, олти ўғилмиз. Отам – Абдуғани Дўстқораев колхозда раис ўринбосари бўлиб ишлаганлар. Билимли ва заковатли инсон бўлганлари учун бирор сўзни беҳуда гапирмас, бир қараши биз фарзандлар учун етарли эди. Отам ўзига хос салобат ва виқор билан юрардилар. Атрофдагиларга бўлган меҳри, одамийлиги сабаб қўни-қўшни, маҳалладагилар отамни беҳад ҳурмат қилишарди.

Онам – Ханифа Хурсандова жуда содда, беозор аёл эдилар. Волидам укаларим билан тинмай шўхлик қилсак-да, қаттиқ гапирмас, бошимизни силаб, вазминлик билан бизни йўлга солардилар. Куни бўйи тиним билмаган онам чарчаб ухлаб қолар, биз эса толиққан юзларига қараб раҳмимиз келарди. Бошқа шўхлик қилмасликка бир-биримизга ваъда берардик. Аммо бола эканмиз, эртаси куни ваъдамиз эсимиздан чиқиб, яна ўйинга берилиб кетардик.

Қишлоғимизда бир қудуқ бўларди. Атрофда яшовчиларнинг ҳаммаси келиб шу қудуқдан сув олишарди. Бир куни шу қудуқнинг тепасига чиқиб, у ёқдан бу ёққа ўтиб сакраётганимда тўсатдан оёғим тойиб қудуққа тушиб кетай дедим, шу чоғ кимдир қўлимдан қаттиқ ушлаб тортиб олди. Бир неча сония нима бўлганини англолмай қолдим. Кўзимни очиб қарасам, қўшнимизнинг келини Гулсара опа тепамда қўрқув билан қараб турибди. Жилмайганимни кўрди-да, бағрига маҳкам босиб қучоқлаб олди. Шу пайт кўксимга меҳрнинг иссиқ нафаси урилгандек бўлди. Шунинг учунми қачон ва қаерда бўлмасин, Гулсара деган исмни эшитсам, кўз ўнгимда меҳрнинг қиёфаси намоён бўлаверар эди. Гоҳида йиллар ўтиб, улғайиб, бошқа вилоятдан бўлишига қарамай Гулсара исмли қиз билан ҳаёт йўлимни боғлашимга балки шу меҳрнинг тафти, нури сабабчи бўлгандир, деб ўйлаб қоламан...

ИЛМ САРИ ЙЎЛ

Отам тез-тез янги китоблар олиб келар ва ҳар бир китобни ўқиб бўлганимиздан сўнг асардан олган таассуротларимиз, чиқарган ху¬лосамизни ҳафсала билан сўраб чиқардилар. 4-синфдан бошлаб катта-катта романларни ўқий бошладим. Айниқса, рус адабиётини ўзгача иштиёқ билан мутолаа қилардим. Тушунмаган сўзларимни луғатдан эринмай қидириб топардим. Бора-бора юқори синфда ўқиётган кезларимда рус тилини қийналмай тушунадиган, бемалол гаплашадиган бўлдим.

Ўша пайтлари кўпчилик қишлоқ мактабларида юқори синфлар бўлмаган, фақат 7-8-синфгача ўқитиларди. Шу боис мактабни тамомлаган болалар ўқиш ҳақида ўйламай, ота-оналарига рўзғор ишларига кўмак бериб юришарди. Аммо, ота-онам менга, “Тўнғич фарзандимизсан, албатта ўқишинг лозим. Чунки кичкиналар каттадан ўрнак олиб ўсишади”, дея нима бўлган тақдирда ҳам билимли бўлишимиз зарурлигини тинмай уқтиришарди. Мен ҳаётимни мактабсиз, ўқишсиз тасаввур эта олмасдим. Ўйлай-ўйлай охири билим олишга иштиёқи баланд бўлган ўн синфдошим билан совхоз марказидаги мактабга бориб ўқишга аҳд қилдик. Мактаб қишлоғимиздан 10 километр нарида жойлашганди. Уйга ҳафтада бир марта келардик. Гарчи урушнинг асоратлари кетмаган оғир бир пайтда, нон танқис бўлишига қарамай, ота-онам бизни имкон қадар қийналмай ўсишимиз учун астойдил ҳаракат қилишарди. Ҳафта бошида онам солиб берган қотган нонларни бир халта қилиб олардик-да, ҳар куни сувга ботириб еб қорнимизни тўқлардик. Бир-биримиз билан баҳс-мунозара қилиб, фикрлашиб, мутолаага шунчалик берилиб кетардикки, кунимиз қандай ўтганини билмай қолардик. Ҳозир ўйлаб қарасам, ўша қаттиқ ноннинг мазаси биз учун энг тотли таомдан ҳам ортиқроқ эди.

Синфдошларимга нисбатан кўпроқ китоб ўқиганим сабаблими, улар учун қийин туюлган мавзуларни қийналмай тушунтириб берардим. Ўртамизда шундай самимият бор эдики, улар мени “Кичик устоз” деб чақиришарди. Бундай самимият, эъзоз ва ҳурмат мени муаллимлик сари етаклаган бўлса ажабмас...

Филология факультетида таҳсил оладиган амакимникига тез-тез меҳмонга бориб турардим. Бир куни амакимнинг столидаги бир дафтар эътиборимни тортди. Ичидаги ёзув шу қадар чиройли ва жозибадор эдики, ундан соатлаб кўз узолмай қолдим. Кейин амакимдан сўраб, бу эски ўзбек ёзуви эканлигини билиб олдим. Шундан сўнг амакимни ҳоли жонига қўймай эски ўзбек ёзувини ўргатишларини илтимос қилдим. Алифбони ўрганганимдан сўнг мустақил равишда ҳарфларни қўшиб ўқишни машқ қила бошладим. Қизиқишим кундан-кунга ортар, эски ўзбек ёзувидаги китобларни тинмай ўқирдим. Бир куни амаким китоблардаги ёзувларни қийналмай ўқишимни кўриб, “Э, қойил, ҳатто мендан ҳам ўзиб кетибсан-ку”, деб ҳайрон қолганди. Шундан сўнг форс, тожик тилларини мукаммал ўрганишга киришдим.

Мактабни тамомганимдан сўнг ҳозирги Ўзбекистон Миллий уни¬верситетининг филология факультетига ҳужжат топширдим. Барча имти¬ҳонлардан муваффақиятли ўтганимдан сўнг менга ҳам талабалик бахти насиб этди.

Олийгоҳга қабул қилин¬ган¬лигим ҳақидаги хушхабар етиб келганида мен қаттиқ бетоб эдим. Ба¬ланд иситма билан ҳеч нарсани сез¬май ётардим. Ўша пайтларда тиббиёт ривожланмаган, қишлоғимизда бирорта ши¬фо¬хона йўқлиги сабабли, отам мени отга мингаштирганича раён марказига олиб бордилар. У ердаги ҳамширалар менга иситма туширувчи уколни қилиш¬ди-ю, яна ортга қайтариб юборишди. Узоқ йўл эмасми, отда келгунимизча терлаб кетганимдан устимдаги кийим¬ларим жиққа ҳўл бўлиб кетди. Кейин бутун вужудим аллақандай тушуниб бўлмас даражада совий бошлади. Ҳўл кийимларим устимда қуриб, тарашадек қотиб қолганди. Ана шундан кейин аҳволим янада оғирлашди. Ўзимга келишим, яхши бўлишим анча қийин кечди. Шу сабабли ўқишдан бир йиллик академик таътил олдим. Бир йилдан сўнг бутунлай соғайгач, олий ўқув юрти томон шошдим...

УСТОЗ МАҚОМИ

Университетни имтиёзли тугатиб, қишлоғимга – ота-онамнинг ён¬ларига қайтдим. Қадрдон қишлоғимдаги мактабда болаларга она тили ва адабиёт, рус тили фанларидан дарс бердим. Бир йил ўтар-ўтмас ҳарбий хизматга чақирув қоғози келди. Хизматни ўтаб келганимдан сўнг ота-онамнинг маслаҳатлари билан ҳозирги Ўзбекистон Миллий университетида ўқитувчи бўлиб ишлаш мақсадида Тошкент шаҳрига жўнаб кетдим...

Умрим давомида ҳаёт йўллари бир текис эмаслигига, гоҳида ноҳақликлар, адолатсизликлар бўлишига гувоҳ бўлдим. Шундай оғир пайтлар бўлдики, тушунмовчиликлар, ноҳақликлар ортидан елка қисиниб юришимга ҳам тўғри келди. Лекин қандай вазият бўлишидан қатъий назар ҳеч қачон адолатсизлик олдида бош эгмадим. Ва шундай кунлар келдики, ҳаёт чархпалаги тескари айланиб, мен қаддимни янаям тик тутдим. Шундай пайтларда мен қилинган яхшилик ҳам, ёмонлик ҳам жавобсиз қолмаслигига, эртага ҳар бир амал ўз эгасига икки карра зиёд бўлиб қайтишига ишонч ҳосил қилдим.

Ҳеч қачон ҳеч бир ишда шошқалоқлик қилмадим. Фақатгина яхши инсон бўлишга, озгина бўлса-да кўнгилларга илм – нур улашишга шошдим, холос. Қанчадан-қанча ўқувчи ва талабаларга таълим бердим. Шогирдларимга устоз мақоми қандай эканлигини, шогирд вазифалари қандай бўлиши кераклигини уқтиришга, сингдиришга ҳаракат қилдим. Уларга биринчи навбатда шошмасликни, ҳар бир ишланаётган мақола ёки асар устида тинмай изланишларини, мукаммал ўрганишларини маслаҳат бердим.

Республикамизда ҳозирги кунда чиқаётган кўпгина нашрларни қунт билан кузатиб бораман. Айрим мақолаларни ўқир эканман, юзаки, саёз ёзилганини кўриб бироз оғринаман. Пишиқ ва пухта, асос билан ёзилган мақолаларни ўқиб қувонаман.

Шуни алоҳида таъкидлашни истардимки, ёшлар имкон қадар чуқурроқ билим эгаллашга, ҳар томонлама мукаммал инсон бўлишга ҳаракат қилишлари лозимдир. Бу мукаммаллик эса ўткир билим, кучли тафаккур, маънан ва жисмонан соғломлик билан белгиланади.

“Гулхан” журнали мухлисларига тилагим, аввало инсон бўлинг. Доимо мулоҳаза билан иш тутинг. Зеро, мулоҳазали инсонлар доимо ҳурматга ва эъзозга лойиқдирлар.

Суҳбатдош Нилуфар ЖАББОРОВА.

2019 йил.

***

"KICHIK USTOZ"DAN KATTA USTOZLIKKA YO‘L

O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan yoshlar murabbiyi, professor, atoqli olim, “Oltin qalam” xalqaro milliy mukofoti sohibi Boybo‘ta DO‘STQORAYEV yurtimizdagi ko‘plab jurnalist va olimlarning qadrli ustozi va murabbiyidir. O‘zbekiston jurnalistikasining darg‘alaridan biri bo‘lgan ustozning qator ilmiy mavzudagi maqola va kitoblarini mutolaa qilsangiz, o‘zbek jurnalistikasi tarixi haqida keng ma’lumotga ega bo‘lasiz. Kamtarlik va vazminlikda katta-yu kichikka o‘rnak bo‘lib kelayotgan ustozning bolalik xotiralari sizga ulkan hayotiy saboq bo‘lishiga ishonamiz.

MEHRNING QIYOFASI

Men 1942 yil 12 Noyabrda, yurtimizda II jahon urushining sovuq nafasi esib turgan paytlarda tug‘ilganman. Bolaligim Qashqadaryo viloyatining Chiroqchi tumanidagi Oqto‘nli qishlog‘ida o‘tgan. Oilada yetti farzand – bir qiz, olti o‘g‘ilmiz. Otam – Abdug‘ani Do‘stqorayev kolxozda rais o‘rinbosari bo‘lib ishlaganlar. Bilimli va zakovatli inson bo‘lganlari uchun biror so‘zni behuda gapirmas, u kishining bir qarashi biz farzandlar uchun yetarli edi. Otam o‘ziga xos salobat va viqor bilan yurardilar. Atrofdagilarga bo‘lgan mehri, odamiyligi sabab qo‘ni-qo‘shni, mahalladagilar otamni behad hurmat qilishardi.

Onam – Xanifa Xursandova juda sodda, beozor ayol edilar. Volidam ukalarim bilan tinmay sho‘xlik qilsak-da, qattiq gapirmas, boshimizni silab, vazminlik bilan bizni yo‘lga solar edilar. Kuni bo‘yi tinim bilmagan onam charchab uxlab qolar, biz esa toliqqan yuzlariga qarab rahmimiz kelardi. Boshqa sho‘xlik qilmaslikka bir-birimizga va’da berardik. Ammo bola ekanmiz, ertasi kuni va’damiz esimizdan chiqib, yana o‘yinga berilib ketardik.

Qishlog‘imizda bir quduq bo‘lardi. Atrofda yashovchilarning hammasi kelib shu quduqdan suv olishardi. Bir kuni shu quduqning tepasiga chiqib, u yoqdan bu yoqqa o‘tib sakrayotganimda to‘satdan oyog‘im toyib quduqqa tushib ketay dedim, shu chog‘ kimdir qo‘limdan qattiq ushlab tortib oldi. Bir necha soniya nima bo‘lganini anglolmay qoldim. Bir vaqt ko‘zimni ochib qarasam, qo‘shnimizning kelini Gulsara opa tepamda qo‘rquv bilan qarab turibdi. Meni jilmayganimni ko‘rdi-da, bag‘riga mahkam bosib quchoqlab oldi. Shu payt ko‘ksimga mehrning issiq nafasi urilgandek bo‘ldi. Shuning uchunmi qachon va qayerda bo‘lmasin, Gulsara degan ismni eshitsam, ko‘z o‘ngimda mehrning qiyofasi namoyon bo‘laverar edi. Gohida yillar o‘tib, ulg‘ayib, boshqa viloyatdan bo‘lishiga qaramay Gulsara ismli qiz bilan hayot yo‘limni bog‘lashimga balki shu mehrning tafti, nuri sababchi bo‘lgandir, deb o‘ylab qolaman...

ILM SARI YO‘L

Otam tez-tez yangi kitoblar olib kelar va har bir kitobni o‘qib bo‘lganimizdan so‘ng asardan olgan taassurotlarimiz, chiqargan xulosamizni hafsala bilan so‘rab chiqardilar. 4-sinfdan boshlab katta-katta romanlarni o‘qiy boshladim. Ayniqsa, rus adabiyotini o‘zgacha ishtiyoq bilan mutolaa qilardim. Tushunmagan so‘zlarimni lug‘atdan erinmay qidirib topardim. Bora-bora yuqori sinfda o‘qiyotgan kezlarimda rus tilini qiynalmay tushunadigan, bemalol gaplashadigan bo‘ldim.

O‘sha paytlari ko‘pchilik qishloq maktablarida yuqori sinflar bo‘lmagan, faqat 7-8-sinfgacha o‘qitilardi. Shu bois maktabni tamomlagan bolalar o‘qish haqida o‘ylamay, ota-onalariga ro‘zg‘or ishlariga ko‘mak berib yurishardi. Ammo ota-onam menga “To‘ng‘ich farzandimizsan, albatta, o‘qishing lozim. Chunki kichkinalar kattadan o‘rnak olib o‘sishadi”, deya nima bo‘lgan taqdirda ham bilimli bo‘lishimiz zarurligini tinmay uqtirishardi. Men hayotimni maktabsiz, o‘qishsiz tasavvur eta olmasdim. O‘ylay-o‘ylay oxiri bilim olishga ishtiyoqi baland bo‘lgan o‘n sinfdoshim bilan sovxoz markazidagi maktabga borib o‘qishga ahd qildik. Maktab qishlog‘imizdan 10 kilometr narida joylashgandi. Uyga haftada bir marta kelardik. Garchi urushning asoratlari ketmagan og‘ir bir paytda, non tanqis bo‘lishiga qaramay, ota-onam bizni imkon qadar qiynalmay o‘sishimiz uchun astoydil harakat qilishardi. Hafta boshida onam solib bergan qotgan nonlarni bir xalta qilib olardik-da, har kuni suvga botirib yeb qornimizni to‘qlardik. Bir-birimiz bilan bahs-munozara qilib, fikrlashib, mutolaaga shunchalik berilib ketardikki, kunimiz qanday o‘tganini bilmay qolardik. Hozir o‘ylab qarasam, o‘sha qattiq nonning mazasi biz uchun eng totli taomdan ham ortiqroq edi.

Sinfdoshlarimga nisbatan ko‘proq kitob o‘qiganim sabablimi, ular uchun qiyin tuyulgan mavzularni qiynalmay tushuntirib berardim. O‘rtamizda shunday samimiyat bor ediki, ular meni “Kichik ustoz” deb chaqirishardi. Bunday samimiyat, e’zoz va hurmat meni muallimlik sari yetaklagan bo‘lsa ajabmas...

Filologiya fakultetida tahsil oladigan amakimnikiga tez-tez mehmonga borib turardim. Bir kuni amakimning stolidagi bir daftar e’tiborimni tortdi. Ichidagi yozuv shu qadar chiroyli va jozibador ediki, undan soatlab ko‘z uzolmay qoldim. Keyin amakimdan so‘rab, bu eski o‘zbek yozuvi ekanligini bilib oldim. Shundan so‘ng amakimni holi joniga qo‘ymay eski o‘zbek yozuvini o‘rgatishlarini iltimos qildim. Alifboni o‘rganganimdan so‘ng mustaqil ravishda harflarni qo‘shib o‘qishni mashq qila boshladim. Qiziqishim kundan-kunga ortar, eski o‘zbek yozuvidagi kitoblarni tinmay o‘qirdim. Bir kuni amakim kitoblardagi yozuvlarni qiynalmay o‘qishimni ko‘rib, “E, qoyil, hatto mendan ham o‘zib ketibsan-ku”, deb hayron qolgandi. Shundan so‘ng fors, tojik tillarini mukammal o‘rganishga kirishdim.

Maktabni tamomganimdan so‘ng hozirgi O‘zbekiston Milliy universitetining filologiya fakultetiga hujjat topshirdim. Barcha imtihonlardan muvaffaqiyatli o‘tganimdan so‘ng menga ham talabalik baxti nasib etdi.

Oliygohga qabul qilinganligim haqidagi xushxabar etib kelganida men qattiq betob edim. Baland isitma bilan hech narsani sezmay yotardim. O‘sha paytlarda tibbiyot rivojlanmagan, qishlog‘imizda birorta shifoxona yo‘qligi sababli, otam meni otga mingashtirganicha rayon markaziga olib bordilar. U yerdagi hamshiralar menga isitma tushiruvchi ukolni qilishdiyu, yana ortga qaytarib yuborishdi. Uzoq yo‘l emasmi, otda kelgunimizcha terlab ketganimdan ustimdagi kiyimlarim jiqqa ho‘l bo‘lib ketdi. Keyin butun vujudim allaqanday tushunib bo‘lmas darajada soviy boshladi. Ho‘l kiyimlarim ustimda qurib, tarashadek qotib qolgandi. Ana shundan keyin ahvolim yanada og‘irlashdi. O‘zimga kelishim, yaxshi bo‘lishim ancha qiyin kechdi. Shu sababli o‘qishdan bir yillik akademik ta’til oldim. Bir yildan so‘ng butunlay sog‘aygach, oliy o‘quv yurti tomon shoshdim...

USTOZ MAQOMI

Universitetni imtiyozli tugatib, qishlog‘imga – ota-onamning yonlariga qaytdim. Qadrdon qishlog‘imdagi maktabda bolalarga ona tili va adabiyot, rus tili fanlaridan dars berdim. Bir yil o‘tar-o‘tmas harbiy xizmatga chaqiruv qog‘ozi keldi. Xizmatni o‘tab kelganimdan so‘ng ota-onamning maslahatlari bilan hozirgi O‘zbekiston Milliy universitetida o‘qituvchi bo‘lib ishlash maqsadida Toshkent shahriga jo‘nab ketdim...

Umrim davomida hayot yo‘llari bir tekis emasligiga, gohida nohaqliklar, adolatsizliklar bo‘lishiga guvoh bo‘ldim. Shunday og‘ir paytlar bo‘ldiki, tushunmovchiliklar, nohaqliklar ortidan yelka qisinib yurishimga ham to‘g‘ri keldi. Lekin qanday vaziyat bo‘lishidan qat’iy nazar hech qachon adolatsizlik oldida bosh egmadim. Va shunday kunlar keldiki, hayot charxpalagi teskari aylanib, men qaddimni yanayam tik tutdim. Shunday paytlarda men qilingan yaxshilik ham, yomonlik ham javobsiz qolmasligiga, ertaga har bir amal o‘z egasiga ikki karra ziyod bo‘lib qaytishiga ishonch hosil qildim.

Hech qachon hech bir ishda shoshqaloqlik qilmadim. Faqatgina yaxshi inson bo‘lishga, ozgina bo‘lsa-da ko‘ngillarga ilm – nur ulashishga shoshdim, xolos. Qanchadan-qancha o‘quvchi va talabalarga ta’lim berdim. Shogirdlarimga ustoz maqomi qanday ekanligini, shogird vazifalari qanday bo‘lishi kerakligini uqtirishga, singdirishga harakat qildim. Ularga birinchi navbatda shoshmaslikni, har bir ishlanayotgan maqola yoki asar ustida tinmay izlanishlarini, mukammal o‘rganishlarini maslahat berdim.

Respublikamizda hozirgi kunda chiqayotgan ko‘pgina nashrlarni qunt bilan kuzatib boraman. Ayrim maqolalarni o‘qir ekanman, yuzaki, sayoz yozilganini ko‘rib biroz og‘rinaman. Pishiq va puxta, asos bilan yozilgan maqolalarni o‘qib quvonaman.

Shuni alohida ta’kidlashni istardimki, yoshlar imkon qadar chuqurroq bilim egallashga, har tomonlama mukammal inson bo‘lishga harakat qilishlari lozimdir. Bu mukammallik esa o‘tkir bilim, kuchli tafakkur, ma’nan va jismonan sog‘lomlik bilan belgilanadi.

“Gulxan” jurnali muxlislariga tilagim, avvalo inson bo‘ling. Doimo mulohaza bilan ish tuting. Zero, mulohazali insonlar doimo hurmatga va e’zozga loyiqdirlar.

Suhbatdosh Nilufar JABBOROVA.

2019 yil.