Болаликнинг ойдин хаёллари

Болаликнинг ойдин хаёллари

Баҳор фасли ҳақида гап борганда шеър, шеърият ёдга тушади. Ўлкамизда баҳор Ўзбекистон халқ шоири Зулфия таваллуд топган кундан бошланади. Буни қарангки, халқимизнинг яна бир забардаст ижодкори, Зулфияхонимнинг суюкли, истеъдодли шогирди, Ўзбекистон халқ шоири Ойдин Ҳожиева ҳам авжи баҳор палласида туғилган. Шу боисданми Ойдин опа ижодининг анчагина қисмини баҳорга бағишланган шеърлар ташкил қилади. Шоиранинг “Шабнам”, “Манзиллар”, “Мен севган қўшиқ”, “Зар кокил қиз ва қуёш”, “Орзу гули”, “Достонлар”, “Хушхабар”, “Кўзимнинг оқ-у қораси”, “Мушфиқ онажон”, “Ишонч юлдузлари”, “Шом шуълалари”, “Тонг туҳфалари” каби кўплаб шеърий тўпламлар муаллифи. У жаҳон ва қардош адабиёт вакилларининг достон, баллада ва туркум шеърларини ўзбекчага ўгирган. Шеърлари рус, украин, қозоқ, қирғиз, тожик, белорус, француз, инглиз ва урду тилларида нашр этилган. Яна бир гап. Ойдин опа узоқ йиллар болаларнинг севимли нашри “Гулхан” журналида раҳбарлик қилганлар. У кишининг саъй-ҳаракати билан “Гулхан” журнали кўзни қувонтирадиган рангли бўёқларда чоп этила бошлаган.

БЎСТОНЛИК “МУХБИРЧА”

Оилада ўн бешинчи фарзанд бўлиб дунёга келганман. Отам онамга “Бибинарзи! Бунингни пешонаси дўнг экан. Супра қоқди бу. Эломонлик бўлиб, ойдинликка чиқайлик, илойим. Отини Ойдиной қўяман”, деган эканлар. Сабаби, акаларим икки-уч ёшга етиб-етмай қизамиқ, чечак, терламадан нобуд бўлаверган экан.

Патила сочли, эрка қизалоқ эдим. Беш дугона: мен, Муҳаббат, Латофат, Назира ва Муборак кавушчаларимизни ҳам киймай оёқяланг югурардик, аммо ҳечам чарчамасдик. Биргаликда “Сандиқча-ю курсича”, “Тўптош”, “Яшинмачоқ” ўйнардик. Ҳозир ўша дамларни чексиз ҳаяжон билан эслайман.

Ҳайит ва байрам, қишлоқ тўйларини интизорлик билан кутардим. Ҳайитда янги чит кўйлакча тикиб беришарди. Сочларимни қирқ кокил ўришиб, учига жамалак ёки пилик тақиб қўйишарди. Янги мато топмаганлар-чи, сизилиб кетган кўйлаклари ёки қалғай рўмолларини бўяб, бичиб, янгидан кўйлак тикишарди.

Кўклам кезлари онам бир қозон бўёқ қайнатиб, аввалига оқ дока рўмолни ҳар ер-ҳар еридан ип билан тугиб, бўяб олардилар. “Ойгули” рўмоллар пайдо бўларди. Сўнг эскирган, ранги ўчиб кетган сурп кўйлаклар солинар, ҳар хил “янги” мато пайдо бўларди.

Мактабга борганимда мен мўжизалар оламини топдим. Муаллима Раҳима Салоева ҳар бир дарсининг охирида мендан ёдлаган шеърларимни айтиб беришни сўрарди. Шеърни ифодали ўқишни ўргатар, барча мажлисларга мени қунт билан тайёрларди. Қиш кунларининг бирида шоир Уйғун билан учрашув бўлган. Туманнинг катта клубида тумонат одам. Бир неча чиқишлардан сўнг шеърга навбат келди. Ўша пайтда учинчи синф ўқувчисиман. Уйғуннинг “Мен қушларга дон бердим” шеърини дона-дона қилиб ўқиб бераётганимда... бирдан тўхтаб қолдим ва кетма-кет икки-уч марта аксириб юбордим. Ўзимни йўқотмасдан шеърни ўқишда давом этдим. Ана шу ҳолат Уйғун бобода ажиб таассурот қолдирган бўлса керак, шоир Тошпўлат Ҳамидга “Шу қизалоққа устозлик қилинг”, дея тайинлабдилар...

Шу воқеадан сўнг мени кўрганлар алоҳида самимият билан кўрсатиб, Уйғунга шеър ўқиб берган қизча келаяпти, дейишарди. Бибиражаб опам менга бир сидра янги уст-бош, кавушча олиб бердилар. Ана шундай кунларнинг бирида мактабга борсам, Тошпўлат Ҳамиднинг аёллари мени четга имладилар. У киши рус тилидан дарс берардилар. Туманимизнинг кичкина газетасида менинг “шеърим” чиқибди. Муаллима менга тайинлаб айтдилар: “Ким сўраса, ўзим ёздим, дегин”. Мактабдаги очиқ майдончада йиғилиш бўлди ва мени “шеърим” билан қутлашди. Дарс тугаши билан халқ маорифи идорасига, Тошпўлат Ҳамид ўтирадиган хонага олиб боришди. Кўлмак йўлларда кавушчам лой бўлган эди. Остонада ечиб қолдириб, ийманиб ичкарига кирдим. Менинг одобимдан завқи келибми, хурсандчиликданми, у киши мени яхши кутиб олдилар ва ўтиришга таклиф қилдилар.

– Оббо, сен-ей, шеър ёзибсанми? – дедилар кулиб.

– Ўзим ёздим, – дедим муаллима тайинлагандай. У киши бирданига қаҳқаҳ отиб кулдилар. Тиззаларига уриб, “оббо, сен-эй”, деб мени ҳайратга солардилар. Ниҳоят кулишдан тўхтаб, дедилар:

– Бу шеърни сенинг номингдан мен ёздим. Сен кўп шеърларни ёд биласан, достонларни ҳам ёддан ўқийсан. Бир уриниб кўр, қофиялар топсанг, ўқитувчинг туроқни ўргатса бўлди, шеър ёзаверсанг бўлади, – деб маслаҳат бердилар.

Ўша лаҳзалардан бошлаб менинг мурғак онгимда ўзим англаб етмаган бир орзу куртак ёзди. Опам пахса деворли уйнинг бир бурчагига кичкина столча қўйиб бердилар. Кеча-ю кундуз қоғоз қоралай бошладим. Нимасидир шеърга ўхшамасди уларнинг. Лекин мактаб тадбирларида, ёбонда аёллар даврасида ўқиб берардим. Бутун туманга “мухбирча” бўлиб довруғим кетди.

“ГУЛХАН” ИЛҲОМЛАРИ

Болалигимда муаллимларим “Ойдин математикани сув қилиб ичган, математик бўлади”, деб юришарди. Мени эса сўз сеҳри ўз оламига мафтун қилди. Ўша йиллар ҳаяжонлари мени шеъриятга шайдо қилган экан, энди билсам.

Қишлоғимизда кичкинагина кутубхона бўларди. Захгина, нимқоронғу икки хонадан иборат эди. Қиш кунлари мактаб, дала ва уй ишларидан ортиб кутубхонага киришга вақтим бўлмасди. Ёруғ ёзда кутубхона олдидаги ҳовуз бўйи шийпон вазифасини ўтарди. Қизлар кашта тикишса, мен кутубхонадан китоб танлаб чиқиб, мук тушиб ўқирдим. Пушкиннинг эртаклари, ўзбек халқ эртак ва достонлари, шарқ халқларининг афсона-ю ривоятларини бош кўтармай ўқир, баъзиларини уч-тўрт бор такроран кўздан кечирардим. Ёзда юлдузлар сайрини томоша қилиб ҳовлимиздаги баланд супада ухлардик. Ойнинг ёруғида алламаҳалгача китоб ўқирдим. Эртаклардаги қаҳрамонларим қисмати юрагимга ҳам азоб, ҳам фахр соларди. Тонггача эртаклар дунёсида яшардим. Онамнинг эртаклари эса ҳеч тугамас, сигиримиз пахтани еб, ипга айлантириб беришини кутардим. Отасининг кўзига малҳам излаб кетган кенжа қизнинг саргузаштлари мени ҳали-ҳамон сеҳрлаб келади. Шеъриятнинг сеҳргар хаёллари билан яшардим. Ана шундай туйғулар менга журъат бағишлаган ва шундай жасорат билан қишлоғимдан биринчи бўлиб Тошкентга ўқишга келганман.

Миллий университет дарсхоналари чинакам ижод оламига олиб кирди ва машқларимни илк бор таҳририятга, “Ўзбекистон хотин-қизлари” журналига олиб бордим. 1961-йили ҳозирги “Саодат”нинг август сонида шеърим чоп этилди. Ўша шеъримни ҳар гал ўқисам, юрагим нурга тўлади. Зулфиядек буюк устознинг имтиҳонидан ўтганимга суюниб юраман...

Илк китобим “Шабнам” 1971-йили дунё юзини кўрди. Онам китобнинг илк нусхасини кўзларига суртиб йиғлаб юбордилар. “Отангиз, ўғилларимнинг ўнтаси ҳам ерга ем бўлди, қизларим бировнинг хасми, отим қолмайди, деб армон қилган эди. Мана энди Ҳожи бобонинг номи ўчмайдиган бўлибди, ўргилай сиздан”, дегандилар. Шу кунгача 30 дан ортиқ тўпламим чиқди: шеърлар, мақолалар, таржималар, бадиалар. Албатта, уларнинг мазмун-мундарижаси, савияси ҳар хил. Кўнглим тўлмаганларини ҳам ўзимнинг инжиқ боламдай қадрлайман.

“Гулхан” журнали мен учун жудаям қадрли. Ҳозир ҳам унинг мухлисиман. Севиб ўқийман, баҳра оламан. Болаларнинг шундай топқир, ранг-баранг мавзули нашри борлигидан, у болаликка сирдош, маслаҳатдош ва дўст бўлиб қолаётганидан хурсанд бўламан. Таҳририятнинг навқирон ва изланувчан ходимларига баҳор тилакларини билдириб қоламан. “Гулхан” доимо гуриллаб турсин.

Н. ЖАББОРОВА тайёрлади.

Манба: "Гулхан" журнали.

Bolalikning oydin xayollari

Bahor fasli haqida gap borganda she’r, she’riyat yodga tushadi. O‘lkamizda bahor O‘zbekiston xalq shoiri Zulfiya tavallud topgan kundan boshlanadi. Buni qarangki, xalqimizning yana bir zabardast ijodkori, Zulfiyaxonimning suyukli, iste’dodli shogirdi, O‘zbekiston xalq shoiri Oydin Hojiyeva ham avji bahor pallasida tug‘ilgan. Shu boisdanmi Oydin opa ijodining anchagina qismini bahorga bag‘ishlangan she’rlar tashkil qiladi. Shoiraning “Shabnam”, “Manzillar”, “Men sevgan qo‘shiq”, “Zar kokil qiz va quyosh”, “Orzu guli”, “Dostonlar”, “Xushxabar”, “Ko‘zimning oq-u qorasi”, “Mushfiq onajon”, “Ishonch yulduzlari”, “Shom shu’lalari”, “Tong tuhfalari” kabi ko‘plab she’riy to‘plamlar muallifi. U jahon va qardosh adabiyot vakillarining doston, ballada va turkum she’rlarini o‘zbekchaga o‘girgan. She’rlari rus, ukrain, qozoq, qirg‘iz, tojik, belorus, fransuz, ingliz va urdu tillarida nashr etilgan. Yana bir gap. Oydin opa uzoq yillar bolalarning sevimli nashri “Gulxan” jurnalida rahbarlik qilganlar. U kishining sa’y-harakati bilan “Gulxan” jurnali ko‘zni quvontiradigan rangli bo‘yoqlarda chop etila boshlagan.

BO‘STONLIK “MUXBIRCHA”

Oilada o‘n beshinchi farzand bo‘lib dunyoga kelganman. Otam onamga “Bibinarzi! Buningni peshonasi do‘ng ekan. Supra qoqdi bu. Elomonlik bo‘lib, oydinlikka chiqaylik, iloyim. Otini Oydinoy qo‘yaman”, degan ekanlar. Sababi, akalarim ikki-uch yoshga yetib-yetmay qizamiq, chechak, terlamadan nobud bo‘lavergan ekan.

Patila sochli, erka qizaloq edim. Besh dugona: men, Muhabbat, Latofat, Nazira va Muborak kavushchalarimizni ham kiymay oyoqyalang yugurardik, ammo hecham charchamasdik. Birgalikda “Sandiqcha-yu kursicha”, “To‘ptosh”, “Yashinmachoq” o‘ynardik. Hozir o‘sha damlarni cheksiz hayajon bilan eslayman.

Hayit va bayram, qishloq to‘ylarini intizorlik bilan kutardim. Hayitda yangi chit ko‘ylakcha tikib berishardi. Sochlarimni qirq kokil o‘rishib, uchiga jamalak yoki pilik taqib qo‘yishardi. Yangi mato topmaganlar-chi, sizilib ketgan ko‘ylaklari yoki qalg‘ay ro‘mollarini bo‘yab, bichib, yangidan ko‘ylak tikishardi.

Ko‘klam kezlari onam bir qozon bo‘yoq qaynatib, avvaliga oq doka ro‘molni har yer-har yeridan ip bilan tugib, bo‘yab olardilar. “Oyguli” ro‘mollar paydo bo‘lardi. So‘ng eskirgan, rangi o‘chib ketgan surp ko‘ylaklar solinar, har xil “yangi” mato paydo bo‘lardi.

Maktabga borganimda men mo‘jizalar olamini topdim. Muallima Rahima Saloyeva har bir darsining oxirida mendan yodlagan she’rlarimni aytib berishni so‘rardi. She’rni ifodali o‘qishni o‘rgatar, barcha majlislarga meni qunt bilan tayyorlardi. Qish kunlarining birida shoir Uyg‘un bilan uchrashuv bo‘lgan. Tumanning katta klubida tumonat odam. Bir necha chiqishlardan so‘ng she’rga navbat keldi. O‘sha paytda uchinchi sinf o‘quvchisiman. Uyg‘unning “Men qushlarga don berdim” she’rini dona-dona qilib o‘qib berayotganimda... birdan to‘xtab qoldim va ketma-ket ikki-uch marta aksirib yubordim. O‘zimni yo‘qotmasdan she’rni o‘qishda davom etdim. Ana shu holat Uyg‘un boboda ajib taassurot qoldirgan bo‘lsa kerak, shoir Toshpo‘lat Hamidga “Shu qizaloqqa ustozlik qiling”, deya tayinlabdilar...

Shu voqeadan so‘ng meni ko‘rganlar alohida samimiyat bilan ko‘rsatib, Uyg‘unga she’r o‘qib bergan qizcha kelayapti, deyishardi. Bibirajab opam menga bir sidra yangi ust-bosh, kavushcha olib berdilar. Ana shunday kunlarning birida maktabga borsam, Toshpo‘lat Hamidning ayollari meni chetga imladilar. U kishi rus tilidan dars berardilar. Tumanimizning kichkina gazetasida mening “she’rim” chiqibdi. Muallima menga tayinlab aytdilar: “Kim so‘rasa, o‘zim yozdim, degin”. Maktabdagi ochiq maydonchada yig‘ilish bo‘ldi va meni “she’rim” bilan qutlashdi. Dars tugashi bilan xalq maorifi idorasiga, Toshpo‘lat Hamid o‘tiradigan xonaga olib borishdi. Ko‘lmak yo‘llarda kavushcham loy bo‘lgan edi. Ostonada yechib qoldirib, iymanib ichkariga kirdim. Mening odobimdan zavqi kelibmi, xursandchilikdanmi, u kishi meni yaxshi kutib oldilar va o‘tirishga taklif qildilar.

– Obbo, sen-yey, she’r yozibsanmi? – dedilar kulib.

– O‘zim yozdim, – dedim muallima tayinlaganday. U kishi birdaniga qahqah otib kuldilar. Tizzalariga urib, “obbo, sen-ey”, deb meni hayratga solardilar. Nihoyat kulishdan to‘xtab, dedilar:

– Bu she’rni sening nomingdan men yozdim. Sen ko‘p she’rlarni yod bilasan, dostonlarni ham yoddan o‘qiysan. Bir urinib ko‘r, qofiyalar topsang, o‘qituvching turoqni o‘rgatsa bo‘ldi, she’r yozaversang bo‘ladi, – deb maslahat berdilar.

O‘sha lahzalardan boshlab mening murg‘ak ongimda o‘zim anglab yetmagan bir orzu kurtak yozdi. Opam paxsa devorli uyning bir burchagiga kichkina stolcha qo‘yib berdilar. Kecha-yu kunduz qog‘oz qoralay boshladim. Nimasidir she’rga o‘xshamasdi ularning. Lekin maktab tadbirlarida, yobonda ayollar davrasida o‘qib berardim. Butun tumanga “muxbircha” bo‘lib dovrug‘im ketdi.

“GULXAN” ILHOMLARI

Bolaligimda muallimlarim “Oydin matematikani suv qilib ichgan, matematik bo‘ladi”, deb yurishardi. Meni esa so‘z sehri o‘z olamiga maftun qildi. O‘sha yillar hayajonlari meni she’riyatga shaydo qilgan ekan, endi bilsam.

Qishlog‘imizda kichkinagina kutubxona bo‘lardi. Zaxgina, nimqorong‘u ikki xonadan iborat edi. Qish kunlari maktab, dala va uy ishlaridan ortib kutubxonaga kirishga vaqtim bo‘lmasdi. Yorug‘ yozda kutubxona oldidagi hovuz bo‘yi shiypon vazifasini o‘tardi. Qizlar kashta tikishsa, men kutubxonadan kitob tanlab chiqib, muk tushib o‘qirdim. Pushkinning ertaklari, o‘zbek xalq ertak va dostonlari, sharq xalqlarining afsona-yu rivoyatlarini bosh ko‘tarmay o‘qir, ba’zilarini uch-to‘rt bor takroran ko‘zdan kechirardim. Yozda yulduzlar sayrini tomosha qilib hovlimizdagi baland supada uxlardik. Oyning yorug‘ida allamahalgacha kitob o‘qirdim. Ertaklardagi qahramonlarim qismati yuragimga ham azob, ham faxr solardi. Tonggacha ertaklar dunyosida yashardim. Onamning ertaklari esa hech tugamas, sigirimiz paxtani yeb, ipga aylantirib berishini kutardim. Otasining ko‘ziga malham izlab ketgan kenja qizning sarguzashtlari meni hali-hamon sehrlab keladi. She’riyatning sehrgar xayollari bilan yashardim. Ana shunday tuyg‘ular menga jur’at bag‘ishlagan va shunday jasorat bilan qishlog‘imdan birinchi bo‘lib Toshkentga o‘qishga kelganman.

Milliy universitet darsxonalari chinakam ijod olamiga olib kirdi va mashqlarimni ilk bor tahririyatga, “O‘zbekiston xotin-qizlari” jurnaliga olib bordim. 1961-yili hozirgi “Saodat”ning avgust sonida she’rim chop etildi. O‘sha she’rimni har gal o‘qisam, yuragim nurga to‘ladi. Zulfiyadek buyuk ustozning imtihonidan o‘tganimga suyunib yuraman...

Ilk kitobim “Shabnam” 1971-yili dunyo yuzini ko‘rdi. Onam kitobning ilk nusxasini ko‘zlariga surtib yig‘lab yubordilar. “Otangiz, o‘g‘illarimning o‘ntasi ham yerga yem bo‘ldi, qizlarim birovning xasmi, otim qolmaydi, deb armon qilgan edi. Mana endi Hoji boboning nomi o‘chmaydigan bo‘libdi, o‘rgilay sizdan”, degandilar. Shu kungacha 30 dan ortiq to‘plamim chiqdi: she’rlar, maqolalar, tarjimalar, badialar. Albatta, ularning mazmun-mundarijasi, saviyasi har xil. Ko‘nglim to‘lmaganlarini ham o‘zimning injiq bolamday qadrlayman.

“Gulxan” jurnali men uchun judayam qadrli. Hozir ham uning muxlisiman. Sevib o‘qiyman, bahra olaman. Bolalarning shunday topqir, rang-barang mavzuli nashri borligidan, u bolalikka sirdosh, maslahatdosh va do‘st bo‘lib qolayotganidan xursand bo‘laman. Tahririyatning navqiron va izlanuvchan xodimlariga bahor tilaklarini bildirib qolaman. “Gulxan” doimo gurillab tursin.

N. JABBOROVA tayyorladi.

Manba: ''Gulxan'' jurnali.