Халқ дардида яшаган шоир

Халқ дардида яшаган шоир

Шоир Шавкат Раҳмон рафиқаси билан суҳбат

XX аср ўзбек адабиётининг такрорланмас шоири, миллатпарвар ва халқсевар инсон Шавкат Раҳмон қисқа умр кечирди, аммо шу давр ичида ўз бошидан кўплаб қийинчиликларни ўтказди, тинимсиз ижод қилди. Ўзбек адабиётига арзирли мерос қолдирди. Ҳақиқат учун курашди, миллат учун қайғурди, унинг келажаги учун нималардир қилмоқчи бўлди. У курашдан чарчамасди, ўзбек халқи учун фақат фаровон ҳаётни илинарди. Шавкат Раҳмоннинг рафиқаси Манзура Раҳмонова Дилобар Аслиддин қизига шоирнинг қисқа, бироқ мазмунли умри ҳақида сўзлаб берди.

– Маълум муддат ижод оламидан узилиб қолган. ОАВ ларда чиқишлари бир муддат тўхтаган. Оз муддат турғунлик даврини бошидан кечириб, ишсиз юрган...Бу шоирнинг кайфиятига қандай таъсир қиларди?

– Моддий томондан ҳеч оғринган, камчиликлардан нолиган даврларимиз бўлмаган. Фақатгина Шавкатбек уйда сиқиларди. Шунда ҳам ижод қилишдан тўхтамасди. Аммо давраларда тинимсиз шеър ўқиган, газета ва журналларда ижодлари тез-тез босилиб турган шоирга бу алам қиларди. Шавкат Раҳмонга қарши турли хил фитналар ҳам бўлди. Лекин Шавкатбек душманни ҳам ёруғ кайфиятда кутиб оладиган даражада кучли эди.

Телевидениеда она ватан, халқим, деб шеър ўқиб ётган шоирларни кўрса, бошқа каналга олдиртирарди. Айрим шоирларни сўзи бошқа, ўзи бошқа иккиюзламачи бўлар дерди.

– Нега шоирнинг ҳаёт йўли бу даражада дардли ва изтиробда ўтди?

– Чунки Шавкатбек чин инсон эди. Доим бировларга ёрдам бергиси келарди. Адолатсизликларга бўйин эгишни хоҳламасди. Ишлаган ҳар бир ташкилотда ўзидан яхши ном қолдирган. Ходимлар манфаати учун самарали ишлар қилган. Ҳамиша юлғич, порахўр раҳбарлар билан курашган.

Ўзбек тили давлат тили бўлиши учун курашган. Мактаб дарсликларида Ўзбекистон тарихи дарслигига кўпроқ соат ажратилиши учун кўплаб чиқишлар қилган.

Ўзбек-қирғиз миллати ўртасида низо чиққан пайтда, бир дин, бир қавм вакиллари нега урушди, деб азоб чекди. Буларнинг тепасида катта ўйин бўлаётганини сезиб эса унданда азобланарди. Ҳатто маслакдошлари билан бир бўлиб низони бартараф қилиниши учун СССР КПМК бош секретари М. С. Горбачёвга ва СССР Олий Совети Миллатлар Советининг раиси Р. Н. Нишоновга ва хат ёзган...

Замондошлари Шавкатбекни шеъриятнинг «фильтри» дерди. Анча вақт Ғафур Ғулом номидаги нашриётда шеърият бўлими бошлиғи лавозимида ишлади. Ўша даврда лирика мезонларига мос келмайдиган шеърларни чоп этилишига, мазмунсиз шеърларни оммага эълон қилинишига рухсат бермас эди... Шавкатбек ўша вақтда шеърга қаттиқ талаб қўярди, замон шоирлари ҳам шунга мос шеърлар ёзишга уринарди...

– Шоирнинг рафиқаси сифатида оғир вазиятларида ёнида бўлгансиз. Сизга ҳам осон бўлмагандир...

- Тўғри, Шавкат Раҳмоннинг оғир кунларида ҳам, қувончли кунларида ҳам ёнида бўлдим. Қийналганда бирга азоб чекдим. Бошидан не кўргулик ўтса, ўз бошимдан ўтказдим...Шавкатбек зеҳнли, фаросатли инсон эди. Аёлларни эъзозларди. Аёл киши эъзозланган юртда барака, файз бўлади, дерди. Бирор марта аёлларни ҳақорат қилганини, уларнинг орқасидан ёмон гап айтганини билмайман. Қизларини жуда яхши кўрарди. Бутун умр фарзандларини дуо қилиб, келажагини фаровон бўлиши сўраб ўтди. Шавкатбек инжиқ эмас эди, аммо ўзининг айтганини қиладиган қатъиятли инсон эди, чунки айтгани ҳамиша тўғри бўлиб чиқарди. У узоқни кўра биладиган инсон эди.

Турмушимдан нолимайман. Шавкатбек шоиртабиат бўлсада, ҳаётга реал қарар эди. Мен унга яхши дарддош бола олдим, деб ўйлайман. Бугун Шавкат Раҳмон орзу қилганидик, фарзандларимиз барчаси олий маълумотли. Ҳар биттасининг феълида отасининг принципларига содиқлик, ҳалоллик, тўғрисўзлик мавжуд, шунинг учун бўлса керак ҳозирги кунда уларниг ҳаммаси жамиятда ўз ўрнига, ҳурмат ва обрў-эътиборига эга. Доим ҳамкасблари ва раҳбарларидан миннатдорчилик эшитиш мен учун жуда қувонарли. Набираларимиз ҳам билим олишда бири-биридан ўзиб, камол топишмоқда.

– Мамлакатимиз раҳбарининг «Мамлакатимизда маданият, санъат, адабиёт, оммавий ахборот воситалари соҳаларини ривожлантиришга улкан ҳиссасини қўшган бир гуруҳ марҳум ижодкорларни мукофотлаш тўғрисида»ги фармонида шоир Шавкат Раҳмон ҳам «Фидокорона меҳнатлари учун» ордени билан тақдирланди. Умуман олганда кейинги йилларда шоир ҳаёт йўлини абадийлаштириш бўйича қилинаётган ишлар сизни қониқтирадими?

– Албатта, шоирнинг рафиқаси сифатида унга қилинаётган ҳар бир эътибордан бошим кўкка етади. Ўзи унвонлардан қочган, кўплаб мукофотларни рад этган. Унга мансаб ёки лавозим керак бўлмаган. Унга яхши ижодий муҳит, ижод қилишга шароит керак бўлган.

Шавкат Раҳмон шеърларини тушунадиган, яхши таҳлил қиладиган адабиётшунослар бармоқ билан санарли даражада, аммо Шавкат Раҳмон ижодини ўрганишга астойдил бел боғлаган олимлар йўқ эмас. Адабиётшуносликка унинг шеърияти бир катта йўналиш бўлса, таржимачиликдаги ишлари алоҳида йўналиш. Мен Шавкат Раҳмонни нафақат шоир сифатида, балки жамоат фаоли, ўзбек тилининг жонкуяри, халқпарвар инсон сифатида ҳам эсланишларини истар эдим.

Дилобар Аслиддин қизи суҳбатлашди.

2021 йил.

Xalq dardida yashagan shoir

Shoir Shavkat Rahmon rafiqasi bilan suhbat

XX asr oʻzbek adabiyotining takrorlanmas shoiri, millatparvar va xalqsevar inson Shavkat Rahmon qisqa umr kechirdi, ammo shu davr ichida oʻz boshidan koʻplab qiyinchiliklarni oʻtkazdi, tinimsiz ijod qildi. Oʻzbek adabiyotiga arzirli meros qoldirdi. Haqiqat uchun kurashdi, millat uchun qaygʻurdi, uning kelajagi uchun nimalardir qilmoqchi boʻldi. U kurashdan charchamasdi, oʻzbek xalqi uchun faqat farovon hayotni ilinardi. Shavkat Rahmonning rafiqasi Manzura Rahmonova Dilobar Asliddin qiziga shoirning qisqa, biroq mazmunli umri haqida soʻzlab berdi.

– Maʼlum muddat ijod olamidan uzilib qolgan. OAV larda chiqishlari bir muddat toʻxtagan. Oz muddat turgʻunlik davrini boshidan kechirib, ishsiz yurgan...Bu shoirning kayfiyatiga qanday taʼsir qilardi?

– Moddiy tomondan hech ogʻringan, kamchiliklardan noligan davrlarimiz boʻlmagan. Faqatgina Shavkatbek uyda siqilardi. Shunda ham ijod qilishdan toʻxtamasdi. Ammo davralarda tinimsiz sheʼr oʻqigan, gazeta va jurnallarda ijodlari tez-tez bosilib turgan shoirga bu alam qilardi. Shavkat Rahmonga qarshi turli xil fitnalar ham boʻldi. Lekin Shavkatbek dushmanni ham yorugʻ kayfiyatda kutib oladigan darajada kuchli edi.

Televideniyeda ona vatan, xalqim, deb sheʼr oʻqib yotgan shoirlarni koʻrsa, boshqa kanalga oldirtirardi. Ayrim shoirlarni soʻzi boshqa, oʻzi boshqa ikkiyuzlamachi boʻlar derdi.

– Nega shoirning hayot yoʻli bu darajada dardli va iztirobda oʻtdi?

– Chunki Shavkatbek chin inson edi. Doim birovlarga yordam bergisi kelardi. Adolatsizliklarga boʻyin egishni xohlamasdi. Ishlagan har bir tashkilotda oʻzidan yaxshi nom qoldirgan. Xodimlar manfaati uchun samarali ishlar qilgan. Hamisha yulgʻich, poraxoʻr rahbarlar bilan kurashgan.

Oʻzbek tili davlat tili boʻlishi uchun kurashgan. Maktab darsliklarida Oʻzbekiston tarixi darsligiga koʻproq soat ajratilishi uchun koʻplab chiqishlar qilgan.

Oʻzbek-qirgʻiz millati oʻrtasida nizo chiqqan paytda, bir din, bir qavm vakillari nega urushdi, deb azob chekdi. Bularning tepasida katta oʻyin boʻlayotganini sezib esa undanda azoblanardi. Hatto maslakdoshlari bilan bir boʻlib nizoni bartaraf qilinishi uchun SSSR KPMK bosh sekretari M. S. Gorbachyovga va SSSR Oliy Soveti Millatlar Sovetining raisi R. N. Nishonovga va xat yozgan...

Zamondoshlari Shavkatbekni sheʼriyatning “filtri” derdi. Ancha vaqt Gʻafur Gʻulom nomidagi nashriyotda sheʼriyat boʻlimi boshligʻi lavozimida ishladi. Oʻsha davrda lirika mezonlariga mos kelmaydigan sheʼrlarni chop etilishiga, mazmunsiz sheʼrlarni ommaga eʼlon qilinishiga ruxsat bermas edi... Shavkatbek oʻsha vaqtda sheʼrga qattiq talab qoʻyardi, zamon shoirlari ham shunga mos sheʼrlar yozishga urinardi...

– Shoirning rafiqasi sifatida ogʻir vaziyatlarida yonida boʻlgansiz. Sizga ham oson boʻlmagandir...

- Toʻgʻri, Shavkat Rahmonning ogʻir kunlarida ham, quvonchli kunlarida ham yonida boʻldim. Qiynalganda birga azob chekdim. Boshidan ne koʻrgulik oʻtsa, oʻz boshimdan oʻtkazdim...Shavkatbek zehnli, farosatli inson edi. Ayollarni eʼzozlardi. Ayol kishi eʼzozlangan yurtda baraka, fayz boʻladi, derdi. Biror marta ayollarni haqorat qilganini, ularning orqasidan yomon gap aytganini bilmayman. Qizlarini juda yaxshi koʻrardi. Butun umr farzandlarini duo qilib, kelajagini farovon boʻlishi soʻrab oʻtdi. Shavkatbek injiq emas edi, ammo oʻzining aytganini qiladigan qatʼiyatli inson edi, chunki aytgani hamisha toʻgʻri boʻlib chiqardi. U uzoqni koʻra biladigan inson edi.

Turmushimdan nolimayman. Shavkatbek shoirtabiat boʻlsada, hayotga real qarar edi. Men unga yaxshi darddosh bola oldim, deb oʻylayman. Bugun Shavkat Rahmon orzu qilganidik, farzandlarimiz barchasi oliy maʼlumotli. Har bittasining feʼlida otasining prinsiplariga sodiqlik, halollik, toʻgʻrisoʻzlik mavjud, shuning uchun boʻlsa kerak hozirgi kunda ularnig hammasi jamiyatda oʻz oʻrniga, hurmat va obroʻ-eʼtiboriga ega. Doim hamkasblari va rahbarlaridan minnatdorchilik eshitish men uchun juda quvonarli.

Nabiralarimiz ham bilim olishda biri-biridan oʻzib, kamol topishmoqda.

– Mamlakatimiz rahbarining “Mamlakatimizda madaniyat, sanʼat, adabiyot, ommaviy axborot vositalari sohalarini rivojlantirishga ulkan hissasini qoʻshgan bir guruh marhumijodkorlarni mukofotlash toʻgʻrisida”gi farmonida shoir Shavkat Rahmon ham “Fidokorona mehnatlari uchun” ordeni bilan taqdirlandi. Umuman olganda keyingi yillarda shoir hayot yoʻlini abadiylashtirish boʻyicha qilinayotgan ishlar sizni qoniqtiradimi?

– Albatta, shoirning rafiqasi sifatida unga qilinayotgan har bir eʼtibordan boshim koʻkka yetadi. Oʻzi unvonlardan qochgan, koʻplab mukofotlarni rad etgan. Unga mansab yoki lavozim kerak boʻlmagan. Unga yaxshi ijodiy muhit, ijod qilishga sharoit kerak boʻlgan.

Shavkat Rahmon sheʼrlarini tushunadigan, yaxshi tahlil qiladigan adabiyotshunoslar barmoq bilan sanarli darajada, ammo Shavkat Rahmon ijodini oʻrganishga astoydil bel bogʻlagan olimlar yoʻq emas. Adabiyotshunoslikka uning sheʼriyati bir katta yoʻnalish boʻlsa, tarjimachilikdagi ishlari alohida yoʻnalish. Men Shavkat Rahmonni nafaqat shoir sifatida, balki jamoat faoli, oʻzbek tilining jonkuyari, xalqparvar inson sifatida ham eslanishlarini istar edim.

Dilobar Asliddin qizi suhbatlashdi.