БИР КУНИ... (Ўзбек ва қозоқ тилларида)

БИР КУНИ...

Келин бўлиб тушган маҳалламда кўпчилик бир-бирига қариндошлиги боисми қадр, оқибат бошқача эди. Иссиқ нон ёпилса, тансиқ таомлар пиширилса, қўшнига илинадиган яхши одамлардан кўп ибрат олдик. Бир тарафимиздаги қўшни ҳовлида қайнотамнинг тоғалари, бошқа томондаги қўшни ҳовлида эса бувим (қайнонамизни буви деб атардик)нинг амакилари яшарди. Нафақат қариндошлар, маҳалладагиларнинг ҳаммаси ҳам аҳил эди. Ҳар гал оиламиз билан шаҳардан борганда онамиз дастурхон тузаб, бизни интиқлик билан кутиб оларди. Айниқса, Наврўз байрами арафасида болалар таътилга чиқиши билан ота юртга йўл олардик. Дош қозонда қайнаб турган сумалак баҳона ўйин-кулги қилиб, жигарлар билан дийдорлашардик. Ёзу куз палласида райҳон жамбиллар ифори анқиган ҳовлимиз жаннатга айланарди. Бувим райҳонларнинг турига қараб экарди. Гулларнинг парвариши яхши бўлганидан кеч кузгача очилиб турарди. Ҳар гал бориб дийдорлашгач, ёши улуғ қариндошларни зиёрат қилиб, дуоларини олишга шошардик.

Октябрь ойи эди ўшанда. Дадамнинг бетоблигини эшитиб, йўлга чиқдик. Келинлик уйимизда бироз гурунглашиб ўтиргач, бувим: “Қизим, мана бу патирлардан олинг, Хожи бобони кўриб чиқамиз. Кексайиб қолди, ғанимат одамлар-да, сизларни кунда-кунора сўраб туради...” деди. Ўша тобда менга малол келарди. Дадасига: “Биринчи бизнинг уйимизга борайлик, десам, ота уйимдан ҳатлаб ўтиб кетаманми, деб кўнмадингиз. У ёқда дадам касал бўлиб ётса, мен эшик санаб юраманми, бировлардан ҳол сўраб”, деб минғирладим. Бувимнинг дили ранжиб қолмасин, деб ортидан эргашдик. Бизга пешвоз чиққан каттабувимиз соғинган дилбанди келгандек қайта-қайта бағрига босиб: “Ҳожи бобонгиз бироз мизғиб қолганди, ҳозир чиқадилар”, деди меҳр билан елкамни силаб. Шошиб турганим учунми ёки овора бўлмасин дедимми: “Майли, безовта қилманглар, ҳали икки-уч кун шу ердамиз, насиб бўлса қайтишда яна кирамиз”, дедим. Шунда онахон жилмайиб қўли билан сўритокда пишиб ётган узумларга ишора қилиб: “Агар сизларни келиб-кетди, десак бошимиз балода қолади-я. Ишкомдаги узумларни кўряпсизми. Чолим ёнимда ўтириб олиб ҳаммасига оқ сурпдан халта тиктирди. “Тўлқинжон билан Мунаввархон қизимга илинган узумларни қушларга чўқитиб, ариларга талатмайман, эгаси келгунча сақлаб туришимиз керак. Қишлоқда, кенг ҳовлиларда ўсиб-улғайган жигарларим бетон уйларда яшаб, кўкатниям пулга сотиб олади. Шу узумларни кўрса, кўзлари яшнаса, ажабмас”, деб кўп уриндилар. Тонгу шомда хабар олгани келган ўғил-қизларнинг кўзи ишкомда... Сизларга аталгани учун узиб ейишга ҳаддилари сиғмайди. Йўлингизга қараб кўзлари нигорон бўлган бобонгизни уйғотмасам бўлмайди”.

Аввалроқ эътибор бермаган эканман. Сўритокда пишиб етилган бизга аталган узумлар халтачаларга солиб қўйилган эди. Кўриб, кўзимга ёш келди. “Келдингмиии, қизим, айнанай она қизим...” деб биз томонга келаётган нуроний Ҳожи бобом худди отамга ўхшарди. “Болалар улғайгани сари ота-онанинг ташвиши ҳам юксалади. Анча озиб қолибсан болам, ўзингаям қара, иш, рўзғор деб ҳолингни абгор қилма. Яқинда хурмолар пишади, ўзим таксига солиб уйингизга юбораман", деди кўзлари намланиб.

Қўлларини кўзимга суртиб йиғлаб юбордим. Бу йиғи соғинчданми, афсусданми, билмасдим...

Аллоҳим охиратларини обод қилсин!

Мунаввара УСМОНОВА - Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими, "Саодат" журнали Бош муҳаррири, шоира.

BIR KUNI...

Kelin bo‘lib tushgan mahallamda ko‘pchilik bir-biriga qarindoshligi boismi qadr, oqibat boshqacha edi. Issiq non yopilsa, tansiq taomlar pishirilsa, qo‘shniga ilinadigan yaxshi odamlardan ko‘p ibrat oldik. Bir tarafimizdagi qo‘shni hovlida qaynotamning tog‘alari, boshqa tomondagi qo‘shni hovlida esa buvim(qaynonamizni buvi deb atardik)ning amakilari yashardi. Nafaqat qarindoshlar, mahalladagilarning hammasi ham ahil edi. Har gal oilamiz bilan shahardan borganda onamiz dasturxon tuzab, bizni intiqlik bilan kutib olardi. Ayniqsa, Navro‘z bayrami arafasida bolalar ta’tilga chiqishi bilan ota yurtga yo‘l olardik. Dosh qozonda qaynab turgan sumalak bahona o‘yin-kulgi qilib, jigarlar bilan diydorlashardik. Yozu kuz pallasida rayhon jambillar ifori anqigan hovlimiz jannatga aylanardi. Buvim rayhonlarning turiga qarab ekardi. Gullarning parvarishi yaxshi bo‘lganidan kech kuzgacha ochilib turardi. Har gal borib diydorlashgach, yoshi ulug‘ qarindoshlarni ziyorat qilib, duolarini olishga shoshardik.

Oktyabr oyi edi o‘shanda. Dadamning betobligini eshitib, yo‘lga chiqdik. Kelinlik uyimizda biroz gurunglashib o‘tirgach, buvim: “Qizim, mana bu patirlardan oling, Xoji boboni ko‘rib chiqamiz. Keksayib qoldi, g‘animat odamlar-da, sizlarni kunda-kunora so‘rab turadi...” dedi. O‘sha tobda menga malol kelardi. Dadasiga: “Birinchi bizning uyimizga boraylik, desam, ota uyimdan hatlab o‘tib ketamanmi, deb ko‘nmadingiz. U yoqda dadam kasal bo‘lib yotsa, men eshik sanab yuramanmi, birovlardan hol so‘rab”, deb ming‘irladim. Buvimning dili ranjib qolmasin, deb ortidan ergashdik. Bizga peshvoz chiqqan kattabuvimiz sog‘ingan dilbandi kelgandek qayta-qayta bag‘riga bosib: “Hoji bobongiz biroz mizg‘ib qolgandi, hozir chiqadilar”, dedi mehr bilan yelkamni silab. Shoshib turganim uchunmi yoki ovora bo‘lmasin dedimmi: “Mayli, bezovta qilmanglar, hali ikki-uch kun shu yerdamiz, nasib bo‘lsa qaytishda yana kiramiz”, dedim. Shunda onaxon jilmayib qo‘li bilan so‘ritokda pishib yotgan uzumlarga ishora qilib: “Agar sizlarni kelib-ketdi, desak boshimiz baloda qoladi-ya. Ishkomdagi uzumlarni ko‘ryapsizmi. Cholim yonimda o‘tirib olib hammasiga oq surpdan xalta tiktirdi. “To‘lqinjon bilan Munavvarxon qizimga ilingan uzumlarni qushlarga cho‘qitib, arilarga talatmayman, egasi kelguncha saqlab turishimiz kerak. Qishloqda, keng hovlilarda o‘sib-ulg‘aygan jigarlarim beton uylarda yashab, ko‘katniyam pulga sotib oladi. Shu uzumlarni ko‘rsa, ko‘zlari yashnasa, ajabmas”, deb ko‘p urindilar. Tongu shomda xabar olgani kelgan o‘g‘il-qizlarning ko‘zi ishkomda... Sizlarga atalgani uchun uzib yeyishga haddilari sig‘maydi. Yo‘lingizga qarab ko‘zlari nigoron bo‘lgan bobongizni uyg‘otmasam bo‘lmaydi”.

Avvalroq e’tibor bermagan ekanman. So‘ritokda pishib yetilgan bizga atalgan uzumlar xaltachalarga solib qo‘yilgan edi. Ko‘rib, ko‘zimga yosh keldi. “Keldingmiii, qizim, aynanay ona qizim...” deb biz tomonga kelayotgan nuroniy Hoji bobom xuddi otamga o‘xshardi. “Bolalar ulg‘aygani sari ota-onaning tashvishi ham yuksaladi. Ancha ozib qolibsan bolam, o‘zingayam qara, ish, ro‘zg‘or deb holingni abgor qilma. Yaqinda xurmolar pishadi, o‘zim taksiga solib uyingizga yuboraman", dedi ko‘zlari namlanib.

Qo‘llarini ko‘zimga surtib yig‘lab yubordim. Bu yig‘i sog‘inchdanmi, afsusdanmi, bilmasdim...

Allohim oxiratlarini obod qilsin!

Munavvara USMONOVA - O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi, "Saodat" jurnali Bosh muharriri, shoira.

БІР КҮНІ...

Мен келін болып түскен ауылда көпшілік бір- біріне туыс болғандықтан ба, көршілер арасында қадыр- қасиет өзгеше еді. Тандырда ыстық наны, ошақта піскен дәмді тағамын көршіге шығармаса, тамағынан өтпейтін адамдардан көп ғибрат алдық. Бір жағымыздағы көрші аулада қайын атамның нағашылары, екінші жақтағы көрші аулада әжемнің (біз қайын енемізді әже деп атайтынбыз) ағайындары тұратын. Туыстар ғана емес, көрші-қолаңның бәрі өзара тату еді. Қаладан отбасымызбен барған сайын анамыз дастархан жайып, бізді ықыласпен қарсы алатын. Әсіресе, Наурыз мейрамы қарсаңында балалар демалысқа шықты дегеннен туған жерге баратынбыз. Үлкен қазанда қайнап жатқан сүмалакті желеулетіп ойын-сауық қылып, бауырлармен жүздесетінбіз. Жаз бен күзде ауламыз райхангүл, жәмбілгүлердің қош иісіне толып, жұмаққа айналатын. Әжем райхангүлдің түр-түрінен егетін. Гүлдер жақсы күтілгендіктен, олар кеш күзге дейін жайнап тұратын. Қашан ауылға барсақ, үлкен жасты туыстарымызды зияраттап, олардың батасын алуға асығатынбыз.

Ол кезде қазан айы болатын. Әкемнің ауруын естіген соң жолға шықтық. Келін болып түскен үйдімізде біраз отырған соң, әжем: «Қызым, мына пәтір нандардан ал, Қажы атаңды көріп шығамыз. Қартайып қалды, ол кісілер де ғанибет, күнде сендерді сұрап жүр...», – деді. Бұл нәрсе маған жағыңқырамады. Куеуіме: «Алдымен біздің үйге барайық десем, әкемнің үйінен аттап өтемін бе, деп көнбедіңіз. Әкем ауырып тұрғанда, есік санап, басқалардың хал-жағдайын сұрап жүрейік енді», – деп күбірледім. Әжемді ренжітпес үшін соңынан ердік.
Бізді қарсы алған үлкен әжеміз сағынған сүйіктісі кіріп келгендей мені қайта-қайта құшақтап: «Қажы атаң шаршаған сияқты, бір аз дем алғалы кіріп кеткен еді, қазір шығады» деп иығымнан сипады. Асыққанымнан ба, әлде әуре болмасын дедім бе, «Қоя беріңіз, мазаламаяқ қояйық, тағы екі-үш күн боламыз ғой. Сәті түсіп жатса, қйтарда басқа кіріп өтеміз» дедім. Сонда кейуана күлімсіреп, сөрідегі піскен жүзімді нұсқап: «Егер сендердің келіп кеткендеріңді айтсақ, басымыз тұра бәлеге қалады, балам. Мына жүзімдерді көріп тұрсың ба? Шалым қасыма отырып алып, барлығына ақ с ұрып матадан қалта тіккізді.
«Толқынжан мен Мунавварахан қызыма аталған жүзімдерді құстарға шұқытып, араларға талатпаймын, иесі келгенше сақтауымыз керек. Ауылда, үлкен аулада өскен жандарым бетон үйлерде тұрады, көк шөптерді де ақшаға сатып алады. Бұл жүзімді көргенде олардың көздері жайнап кетеді, міне көресіңдер», - деп көп әлек болды. Таңертең және кешке хабар алуға келген ұл-қыздардың көзі осы жүзімдерде . Бірақ сіздерде аталған жүзім болғандықтан жеуге дәті бармайды. Жолыңа қарап көзі талды, оятпасқа амалым жоқ».
Алдында байқамаппын. Сөріде пісіп тұрған бізге аталған жүзімдер қалталарға салынған екен. Оны көргенде көзіме жас келді. «Келдің бе, қызым, айналайын ана қызым...» деп бізге қарай келе жатқан қазыналы Қажы атам маған тұра әкемді елестетті.
«Балалар өскен сайын ата-ананың уайымы артады. Бір аз өзіңді алдырып қойыпсың, балам, өзіңе де қара. Жұмыс, үй- шаруасы деп көп әбігерге түсе берме. Жақында құрма піседі,өзім таксиге салып, үйіңізге жіберемін», – деді көзі жасаурап.
Мен оның қолын көзіме сүртіп жылап жібердім. Бұл сағыныштан ба әлде өкініштен бе білмедім...
Алла олардың ақыреттерін абат етсін!

Мунаввара УСМОНОВА – Өзбекстанның еңбек сіңірген мәдениет қайраткері, «Саодат» журналының бас редакторы, ақын.

Өзбек тілінен қазақ тіліне аударған Дустанова Робия Қамчибек қызы.