Конституциянинг асосий принциплари

Ўзбекистон Конституцияси – мамлакатнинг асосий қонуни бўлиб, у жамият ва давлат ҳаётининг барча соҳаларини тартибга солади. Конституция Ўзбекистон Республикаси суверенитетини, ҳудудий яхлитлигини, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, ижтимоий-иқтисодий ривожланиш асосларини ҳамда давлат ҳокимияти органларининг тизими ва фаолиятини белгилайди.

Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 1992 йил 8 декабрда қабул қилинган. Ушбу сана ҳар йили мамлакатда Конституция куни сифатида нишонланади. Конституциянинг яратилиши узоқ вақт давомида тайёргарлик жараёнини талаб қилди. 1990 йилда Ўзбекистон ССР Олий Кенгаши томонидан мустақиллик декларацияси қабул қилинди, бу эса янги конституция лойиҳасини ишлаб чиқиш учун асос бўлди. Лойиҳани тайёрлашда турли экспертлар гуруҳи иштирок этди, жумладан, халқаро ҳуқуқшунослар ҳам жалб этилди.

Ўзбекистон Конституцияси қуйидаги бўлимлардан иборат:

1. Умумий қисм – унда давлатнинг асосий принциплари, фуқаролик жамиятининг негизлари, инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари кафолатлари баён этилган.

2. Давлат ҳокимияти органлари – бу бўлимда қонун чиқарувчи, ижроия ва суд ҳокимиятларининг ваколатлари, таркиби ва фаолият тартиби кўрсатилган.

3. Якунловчи ва ўтиш қоидалари – ушбу бўлимда Конституциянинг амал қилиш хусусиятлари, уни ўзгартириш тартиби ва бошқа муҳим масалалар кўриб чиқилади.

Ўзбекистон Конституциясининг асосий принципларига қуйидагилар киради:

- Суверенитет – Ўзбекистон Республикаси мустақил давлат бўлиб, унинг ҳудуди дахлсиз ва бўлинмасдир.

- Демократия – халқ ҳокимият манбаидир. Давлат ҳокимияти фақат халқ томонидан сайланган органлар орқали амалга оширилади.

- Ҳуқуқий давлат – қонун устуворлиги тамойилига риоя қилинади. Ҳамма фуқаролар қонун олдида тенгдир.

- Инсон ҳуқуқлари – ҳар бир шахснинг ҳаёт, озодлик, шаъни ва қадр-қимматига бўлган ҳуқуқлари ҳимоя қилинади.

- Иқтисодий эркинлик – иқтисодий фаолият эркинлиги таъминланади, мулкчиликнинг турли шакллари тан олинади ва ҳимоя қилинади.

Фуқароларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Конституцияда белгиланган фуқароларнинг асосий ҳуқуқлари орасида қуйидагилар мавжуд:

- Шахсий дахлсизлик ҳуқуқи;

- Сўз, эътиқод ва йиғилиш эркинлиги;

- Мулкка эгалик қилиш ҳуқуқи;

- Таълим олиш ҳуқуқи;

- Социал ҳимоя ҳуқуқи.

Фуқароларнинг асосий мажбуриятларига қуйидагилар киради:

- Қонунларга риоя этиш;

- Ватанни ҳурмат қилиш ва ҳимоя қилиш;

- Солиқларни тўлаш;

- Атроф-муҳитни асраш.

Конституцион назорат

Ўзбекистон Республикасида Конституциявий суд фаолият юритади, у Конституцияга мувофиқликни таъминлаш билан шуғулланади. Суд қонунларнинг, қарорларнинг ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг Конституцияга мослигини текширади. Шунингдек, у низоли ҳолатларда ягона хулоса беради ва қонунга зид бўлган ҳужжатларни бекор қилади.

Ўзбекистон Конституцияси мамлакатнинг сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий ҳаётини тартибга соладиган асосий ҳужжат ҳисобланади. У демократик тамойилларга асосланган бўлиб, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишга қаратилган. Конституция доимий равишда замонавий шароитларга мослаштирилиб борилмоқда, аммо унинг асосий принциплари ўзгармасдан қолмоқда.

Пардаев Бобуржон Мирзоевич –

Андижон туманлараро маъмурий судининг судъяси.