Қозонга яқин турсанг қораси, порага яқин юрсанг яраси уради


Фармон ва қарор лойиҳаси


  Жамият ҳам, давлат ҳам худди одамга ўхшайди. Касал бўлса, дардга чалинса зарур муолажага зориқиш сезади. Укол олади, дори ахтаради. Оғир аҳволга тушиб қолмаслик учун эмланади. Ҳар қандай хасталикни ичда ушлаб, яшириб бўлмайди, “касални яширсанг иситмаси ошкор қилади”, деган гап бежиз эмас.
  Очиқ айтаверайлик, бугун жамиятимиз коррупция хасталигига йўлиқиб бўлди. Яшириб ўтиришнинг ҳожати йўқ, иситма чиқиб, баъзида алаҳсиш ҳолатига ҳам тушиб қолаяпти.
  Хўш, коррупция хасталигининг авж олишига ким сабабчи бўлаяпти? Унинг вирусларини ким ташияпти, ким тарқатаяпти? Бу вирус ойдан ёки Марсдан келаяптими? Йўқ, албатта, бу дарду алаҳсишни ўзимиз авж олдираяпмиз. Ҳа, биз одамлар… Жамиятни, давлатни, муҳитни порахўрлик айнитди, порахўрлик шарманда қилди, деб оғиз тўлдириб гапирамиз. Лекин унинг бу даражада тарқаб, жамиятнинг ҳар бир соҳаси, ҳар бир кўчасини маҳв  этиб, босиб олишида ўзимиз ҳам сабабчи эканлигимизни унутмайлик.
  Мен тозаман, мен ҳеч кимга пора бермайман. Берадиган пулим ҳам йўқ, оғзингизга қараб гапиринг, демоқчимисиз? Эҳтимол, сиз пора бермассиз, ҳақдирсиз, фақат, порахўрлик томир отишига маълум маънода ҳисса қўшаётганингизни ўзингиз ҳам сезмаётган бўсангиз-чи? Қандай қилиб дейсизми? Дилингиз оғримасину, аччиқ бир ҳақиқатни тан олишимиз керак, бизда, деярли кўпчилигимизда лоқайдлик, ишончсизлик иллати шаклланиб бўлган. Бунда Сизнинг айбингиз йўқдир, ким ҳам лоқайд, бепарво бўлишни истайди, дейсиз.
  Келинг, гапни лўндасига кўчайлик. Кейинги пайтлар жамият, инсон ҳаётини яхшилаш борасида бирор ишга ҳаракат қилинса, кўнглимизда дарҳол ўша ишончсизлик туйғуси аланга олиб, ҳали бошланмаган ишга қўл силтаб қўямиз, камига ижтимоий тармоқлар орқали бошқаларни ҳам шунга ундаймиз. Натижада ўша касаллик жамиятнинг томир-томирига ўрнашиб боришига ўзимиз имкон яратамиз.
  Масалан, коррупция бугун жамиятнинг жонтомирига ўрнашиб олган. Уни безовта қилиб, керак бўлса тутқаноқ беришига сабабчи бўлаётган касаллик. Жамиятни тузатиш учун, уни асраб қолиш учун қанчалаб қонун ҳужжатлари қабул қилинади. Уни тузатиш учун “эмдорилар” таклиф этилаяпти. Биз-чи? Кўпчилигимиз, биз нима қилаяпмиз? Дарҳол жазавага тушиб шошма-шошарлик қилаяпмиз. Ишончсизлик қутқуси авж олиб, иккиланаяпмиз. Жамиятда коррупциянинг олдини олиш, унга қарши кескин кураш олиб бориш, уни таг-томири билан суғуриб, йўқотиб юбориш ҳақида Президент фармони ва қарори лойиҳаси муҳокамага қўйилди. Айрим юртдошларимиз ижтимоий тармоқларда яна шу эскича ақида, коррупция жамиятда бу авж олиб бўлган, порахўрларнинг олдини олиш қийин, бу ҳужжатларнинг фойдаси бормикин, деган гапларни ёзиб, ён-атрофдагиларнинг фикрини ҳам ишончсизлик томон тортишмоқда.
  Албатта, сиз шундай ўйлаганингиздан кейин коррупция йўқолмайди-да. Сиз бу борада шундай қарашда бўлганингиздан кейин порахўрликнинг олдини олишда оқсоқликлар юз бераверади-да.
  Ишончсизлик лоқайдликни олиб келади. Лоқайдлик эса хоинликдан ҳам ёмон тушунча.
  Ишончи йўқ, умиди ўлган одамларни тушунаман. Жамиятда илдиз отиб бўлган бу иллатнинг васвасаси одамларнинг онгини ҳам заҳарлаб бўлганини ҳис қиламан. Онгимизга коррупция балоси ўрнашиб бўлган. Пора — “чора”, усиз иш битмайди, деган хаёл фикримизда ўрнашиб бўлгани ҳам чин. Порасиз, тамагирликсиз яшаш тарзини тасаввур қилиш кўпчилигимизнинг тасаввуримизга сиғмаслигидан ҳам кўз юмиб бўлмайди. Ичимизда пора бермасанг, ишингни ҳал қилиб бермайдиган, пора олмаса ўладиган даражага тушиб қолганлар ҳам борлиги-да ҳақиқат. Шундай экан порахўрликни тугатиш керак, деган даъватга ўзингизда ҳафсала тополмаслигингиз ҳам оддий ҳол.
  Бироқ, бироқ, ахир нимадир қилиш керак-ку. Индамай, ҳей, энди ҳеч нарса ўзгармайди, деган тушунча билан ҳам яшаш, кўзни юмиб жарга қулаб кетиш билан баробар-ку!
  Одамни бепарволик, лоқайдлик еб тугатади. Демак, пора сизни ҳам, жамиятни ҳам еб тугатмасдан кўзингизни очинг.
  Кимдир бир кўчат экса, э-е-ей, бу қуриб кетади, бунинг мевасини ейиш менга насиб этмайди, деган фикр ҳам кишини бадбинлик ва худбинликка олиб келади. Ундан кўра шу кўчатнинг тагига сув қуй. Яхши ният қил. Ёки биров боғ яратаман, деса унинг ишидан “…бу боғингни Эшматнинг, Тошматнинг, Нурматнинг моллари еб тугатади. Шермат боғингга келаётган ариққа банд солади… Боғинг қуриб йўқ бўлади”, деб ҳадиксирагунча ўша кўшнингнинг ёнида туриб, анави Эшмату Тошматларга… қарши боролмасанг, сен ҳам ўшаларнинг сафига ўтган бўласан-ку, биродар. Ҳали кўчат илдиз олмай, боғ барпо бўлмай сен унга ўзингча ҳукм ўқиб бўлдин-ку…
  Коррупция ҳақида ҳам шундай дейиш мумкин. Муҳокмага қўйилган ҳар иккала муҳим ҳужжат лойиҳасида ҳам коррупциянинг таг-туги билан йўқотиш масалалари очиқ-ойдин кўрсатиб ўтилган. Ўша сизу биз нафратланадиган порохўрларнинг “ини”га қайноқ сув қуйилаяпти, уларнинг ҳар ерга етадиган узун қўлларини қайириб қўядиган жиҳатлар сизнинг тасдиғингизга қўйилаяпти. Уларнинг телефон орқали фалончижон, фалончиой қариндошларини, кўрсавод хеш-ақробосини қўллаб-қувватлаб мансаб поғоналарига чиқариб қўйишига чек қўйиладиган жиҳатлар ҳақида гап бораяпти. Мансаб курсисида ўтириб олиб, тадбиркорлик қалқонини тутиб, мен ҳам тадбиркорман, деб давлатнинг пулини ўмариш пайида бўлганларнинг пайтавасига қурт туширадиган ҳолатлар ҳақида гап бораяпти. Ҳар бир идорада порага қарши курашадиган тузилмалар ташкил этиш борасида гап бўлаяпти. Давлатнинг мол-мулкига хиёнат қилмаслик, тоғдай пулга тошдеккина нимарсани сотиб олишларга чек қўйилиши айтилаяпти, хуллас… жуда кўп яхши ниятлар билан жамиятни, давлатни порахўрликдан қутқариш масаласи кўтарилаяпти. Сиз бу иккала ҳужжат лойиҳаси билан танишиб чиқинг. Яна қандай ишлар қилиш керак, таклиф айтинг, марҳамат, фикрингизни билдиринг. Лойиҳаларга қандай ўзгаришлар киритишни истайсиз, ёзинг.
  “Бўлмайди, бекор гап, ишонманг, порахўрлар йўқолмайди”, деган иддаолар билан иш битмайди. Хўш, йўқотиш учун нима қилиш керак, айтинг?! Танқид қилиш осон, таклиф бериш қийин.
  Ишонмасангиз юраверасиз, коррупциянинг остида қолиб, бирингиз икки бўлмай. Ишонмасангиз коррупция елкангиздан босиб ернинг тагига киритиб юборгунча юраверасиз. Сиз ўзингиз билмаган ҳолда жамиятда коррупциянинг ёйилиши, унинг тегирмони юриб туришига хизмат қилаяпсиз.
  Коррупция йўқ деяётганимиз йўқ, уни биргаликда йўқотайлик деяпмиз. Очиғи, поранинг униб-ўсишига кўпчилигимизнинг ўзимиз сабабчи. Қарс икки қўлдан. Бермасак ишим битмайди, деган ақида қонимизгача сингиб кетган.
  Туғуруқхонада гўдак туғилган кун пул, боғча-мактаб пул, институт пул, ишга кириш пул, мансаб пул, ҳатто ўлишу қабр ҳам пул. Ўзимиз бериб яна дод-вой соламиз, жамият порахўр деб. Берманг, майли, ишингиз битмай, не бир азобга йўлиқсангиз ҳам берманг, чиданг, ўлиб қолсангиз ҳам чиданг, қани, порахўр нимани оларкан?..
  Ўзи туғилган гўдак учун туғуруқхона эмбекасига пул узатамиз. Нима эмиш, яхши хабар учун суюнчи? Савоб бўлади. Савоб истасангиз етим-есирга беринг. Ё ўша туғуруқхона ҳовлисига эҳсон қутиси ўрнатишсин. Сиз суюнчи пулини ўша ерга ташланг. Бу аниқ садақа. Шукроналик садақаси. Оллоҳимнинг даргоҳига бориб тушадиган садақа шу бўлади.
  Аслида биз одамлар, ўзимиз эмасми, пора беришнинг турли йўлларини, туҳфа ё тўёна, совға-ю ҳадяларни ўйлаб топиб, тўй-томоша, туғилган кезларда босиб туриб пора бераётган, биз ўзимиз эмасми? “Берган Худога ёқибди”, деган ақидани ўйлаб топиб уни бошимизда байроқ қилган биз ўзимиз эмасмизми? Поранинг “чўтал”, “лой”, “ашула”, “хизмати”, “раҳмати” каби турли атамаларини ўйлаб топган ҳам ўзимиз-ку…. Ўзимизнинг ожизлигимизни ҳам тан олайлик. Майли ким бўлиши, қандай ишимизни ҳал қилиб беришидан қатъи назар, ўша олғирга ўлиб қолсак ҳам узатмаслик учун ўзимизда куч топайлик. Гоҳида ўзимизни ҳам Худо уриб қўймаганмикин, деган фикрга ҳам келамизми? Пора жамият ичидаги иллат, яра. Демак, шу жамиятда яшасак, ўзимизни жамият деб билсак, бу яра бизу сизнинг танамизда ҳам газак отаётганини ҳис қилишимиз керак. Агар танангизда яра йиринг боғлаб, суяк-суягингизни чиришга олиб келиши мумкинлигини сезсангиз нима қилардингиз? Сафсата сотиб ўтирармидингз? Э-ей-ей, ишонманглар, бу дарднинг давоси йўқ…” деб қараб турармидингиз, айтинг, нима қилардингиз?
  Бугунги ёшларнинг миясига қозиқ бўлиб қоқилаётган тушунчалар пайдо бўлаяпти. Синфхонада муаллима илм олишнинг улуғлигини шарҳлаб “Бешикдан то қабргача илм изланг…” деган ақида бор деса, ўқувчилардан бири: “Бекор айтибсиз, бугун замон бошқа, бешикдан қабргача пул излаган ютади…” дебди. Даҳшатли томони кўп ўқувчилар ҳалиги боланинг фикрини маъқуллаб шовқин кўтаришган. Мана шу даражага етиб келдик.
  Тўғри пора ва таъма ҳамма замонларда ҳам бўлган. Лекин бизнинг замонимиздаги каби яхшилик, эзгулик, меҳр, оқибат, холислик, кўмак, каби тушунчалар бозорга чиқарилмаган. Уларнинг нархи белгиланмаган. Холис хизмат, меҳр-оқибат деган нарсалар ерга кириб ёки осмонга чиқиб, йўқ бўлиб бораяпти. Шунчаки бир юмуш билан ҳам бирор кимсага қўнғироқ қилсак, ё ҳузурига борсак, албатта, “хизмати бор… сиз шу ишимни қилиб беринг, хизматидан қочмайман”, дейдиган бўлиб қолдик. Ё нотўғрими? Хуллас, “Хизмати борнинг иззати бор…”, деган гап турмушимиз фалсафасига айланиб бораяпти. Ҳа, бунга кўникиб бораяпмиз. Кўникканимиз сайин коррупцияга эшикни каттароқ очаяпмиз.
  Кимдир пора олди, бошқаси пора берди, буларнинг иккаласи ҳам жиноятга қўл урди. Учинчи бир одам буни билади, шундай бўлаётганини сезади, кўриб кўрмасликка олади. Бу одам ҳам анави иккаласининг айби-гуноҳига шерикдир. Кўриб кўрмасликка, билиб-билмасликка олиб мум тишлаган кимсаларнинг ҳам бу қинғир ишда гуноҳи оз эмас, албатта.
  Бугун бутун бошли жамият шундай ҳолни бошидан кечираётгани ҳам сир эмас.
  Хуллас, пора жамият қаърига илдиз отиб бормоқда, энг даҳшатлиси одамларнинг қалби шуурига чуқур сингиб кетаётгани хавфдир. Ҳа, бало-қазо даражасидаги хавф бу.


Қўчқор НОРҚОБИЛ.

2022 йил.










Гость, изоҳ қолдирасизми?
Имя:*
E-Mail:


Маълумот