АНЖИР
Бу воқеалар рўй берганида мен ҳали мактабни битирмаган, ҳаётнинг аччиқ – чучугини тотмаган қиз эдим.
1989 йилнинг майи.... Қизил адирлар ёнбағрида жойлашган кичкинагина шаҳарчамизни арининг уясидай тўзғитиб юборган миш-мишлар қўрқмаганга ҳам қўш кўринтириб юборган палла. Феълига яраша лақаб билан сийланган қўшнимиз Ўктам ўпка шаҳар марказга тушиб, гап топиб келдию, қишлоқни бадтар ваҳимага солиб қўйди. Эмишки, эски пивахонада бир тожик болани турклар чавақлаб қўйибди. Белида белбоғи бор ҳамма ўзбеклар ўша ерда йиғилишаётган экан. Келгиндиларга қарши ғазавот эълон қилинибди. Уруш бошланибди! Қўлига илинган кетмон сопи билан ўпкадан “сардорга” айланган қўшнимиз, юздан ортиқ эркакларини ҳам қуроллантириб, машъум пивохона томон бошлади. Ким чопқи, ким пичоқ, ким ўқлов кўтарган...Нима бўлаётганини ҳали тўлиқ тушунмаган бўз болалар ҳам сафга қўшилди. Яқинларининг ортидан дуо ўқиб кузатиб қолган хотинлар ва бола- бақра, энг беҳавотир жой дея бизнинг қаттакон ховлига тўпланиб, мижжа қоқмай тонг оттиришди.. Қишлоқдан чиққан қуролли оломон қайтганида, дастурхончи Холдор хола турклар қорнини ёрган хомиладорлар, тутуни буруқсаб ётган маҳаллалар ҳақида сўзлар , рост-ёлғон яна бир тарихга гувоҳ бўлиб шафақ қизариб бормоқда эди...
- Адир томондан тушишар экан!
- Йўғ-эй, Марғилон тарафдан келишармиш. Учраган ўзбекни қириб ташлашаётган экан. “Бўй етган қизларингизни уйда ушланг, ёвуз қонхўрлар, ожизаларимизни хўрлаётганмиш..
- Ола, Марғилон эмиш. Пост қўйилганку! Тошбақа тогдан тушишади кўрасизлар! Болаларингизни уйдан чиқарманг! Фалон қишлоқда капказлаар гўдакларни паншаҳага санчиб, кўчада кўтариб юришганмиш . Суратларини мана шу кўзларим билан кўрдим...
Одамлар нега бунчалик ваҳимага тушаётганини сира тушунмас эдим. Нима учун шунча йил бир аҳил- иноқ яшаган миллатдан бунчалик қўрқишяпти? Ёки улар бошқа турклармикин? Шунақа бўлса керак! Нега деганда боғчада бирга турган Сарингул , мактабимизда ўқийдиган Медали, Жамила, Дилшод, Насиба каби турк болалари билан жуда қалин эдик. Уларнинг отаси, акаси ёки қон- қариндошлари шунчалик ваҳший эканлигига ишонгим келмасди. Айниқса Шўҳрат исмли синфдошимизнинг ўзидан ҳам, яқинлари. ҳам душманлик қилмасликлари аниқ. Нега дейсизми? Келинг у хақида батафсилроқ айтиб берай...
Синф раҳбаримиз Дилбар опанинг ўғли сариқ касал бўлиб қолди—ю, табиб унга “бит топиб келинг, сариқнинг энг яхши давоси шу “ дебди. , Бечора муаллимамиз кимга айтишни билмай бирорта қиздан топилар деган илинжда мактабга шошибди. У ўғил болаларни ташқарига чиқариб, қизларга табибнинг гапларини етказди:
- Жон қизлар Ҳикматилломга шу дори экан. Кимнинг бити бор? Ёлвораман, ёрдам бериб юборинглар! Илтимос!
Қўлида кичиккина шиша идиш кўтариб, мўлтираб турган Дилбар опага қараб, шарақлаб кулиб юбордик. Хазиллашяптиларми? Ким “менинг сочимда битим бор!”, - дейди. Ўн бешга қадам қўйган қизлар бўлсак, бит нима қилсин?! Бори ҳам олифта дугоналар олдида бошида қандай маҳлуқлар яшаётганини ошкор қиладими? Шаҳар мактаби бўлса! Жиддий турган Дилбар опанинг кўзидан думалаган бир томчи ёш кулгига нуқта қўйди. Аммо ҳеч кимдан садо чиқмади. Ўқтувчимиз чуқур хўрсиниб, эшикка йўналгандагина, охирги партада ўтирадиган Шуҳрат ўрнидан турди:
- Менда бит бор...Мен бераман!
Қизлар дув этиб орқага ўгирилдик.
- Шўҳрат....
- Вой, битлиқи! - Юришига ўлайми буни... Қўйчивонман дегин!
- Нимага тозаламай келдинг мактабга?
- Вой, мен яна у билан бирга ошхонага бориб юрибмана!
- Исқирт!
Қизларнинг ўқдай ботаётган таъналари остида Шўҳрат Дилбар опанинг олдига келиб бошини эгиб тургани, устозимиз унинг патила сочлари орасидан беш- олти дона миттигина жониворни ушлаб банкага солгани ва турк синфдошимизнинг “Синглим, боғчада юқтирган экан, менга ҳам ўтибди.” дея ўзини оқлагани-ю, мазхара бўлгани қолди... Аслида, ўшанда ҳар тўртта қизнинг бири битлаган эдик. Муборак, Матлуба Шуҳратни “битлиқи” деб камситган Лобар, мен... Қўлимиз бошимиздан тушмасди. Нега биз ўрнимиздан турмадик? Шуҳрат ҳам индамаса, ҳеч ким унинг айбини билмас ва мактабни битирганга қадар сатангларга эрмак топилмасди. Бироқ, касал боланинг аҳволига биз ойимчалардан кўра кўпроқ ачинган, ўн тўққизта таънадан қўрқмай устозга бошини эгиб берган синфдошимиз турк қизи Шўҳрат бўлди.
...Тўғри, қабиҳ одамлар ҳамма жойда бўлади. Одамлар ҳам ғаламисда, уч-тўрттда нодонни деб бутун бир эллатнинг юзи қора бўляпти? Ўша вақтларда қўл телефони деган матоҳ хали одамларнинг тушига ҳам кирмаган, аксарият миш-мишлар кўз-қулоқ деган аппаратлар орқали суратга олиниб, оғиз аталмиш азалий аҳборот манбаи орқали тарқатиладиган замонлар эди. Паншаҳага санчилган гўдаклар ва ёввойилар томонидан зўрланган қизларни ўз кўзимиз билан кўрмаган бўлсакда, эшитган қулоқ борки, бирга минг қўшиб уни янада даҳшатлироқ қилиб тасвирлашга хизмат қиларди. Шаҳарда комендантлик соати жорий этилган, соат тўққиздан кейин кўчага фақат ҳарбийлару, дайди кучукларгина чиқишарди. Доим тинчлик ва осудаликда яшашга ўрганган шаҳарча қиёфаст ўзгарганди. Асосий йўлларга қўйилган олачипор харбий постлар , уруш киноларидагина кўрганимиз баҳайбат танк ва аллақандай турқи совуқ машиналар, туну – кун маҳаллаларни изғиб юрган милтиғли аскарлар ва шубҳали давангирларлар миш–мишлар асосли эмасмикин деган шубҳаларни кўпайтирар эди. Бош майдон томондан пақ- пақ отилиб турган товушлар, гоҳ у кўчадан, гоҳ бу кўчадан кўкка ўрлаётган қора тутунлар, ҳар бир дарвоза тепасига боғланиб байроғдек хилпираб турган атлас чорсилар шаҳримизда хақиқий уруш кетаётганидан дарак бера бошлагач, ҳақиқатдан ҳам қўрқув исканжасида қолдик.
- Падарига лаънат, капказлар! Бир вақтлар темир вагонга осилиб оч-яланғоч келишганди, қорнилари тўйиб қолдида!
- Исталин бекорга уларни бадарға қилмаган! Мана, ўзига нон берган қўлларни чопиб, ер берган юртни қора қонига булғашяпти!
- Ўлдириш керак уларни!
- Қириб ташлаш керак!
Ховлимизга ёндош самоворда йиғилиб, маҳалла қоровуллаб тонг оттирувчи эркакларнинг темир вагонлар, Сталин, қаердандир хайдалиб олиниб келган “ваҳшийлар” ҳақидаги гапларини эшитиб, мен содда деб ўйлаган қишлоқдошларимнинг бу қадар билгин сиёсатчи эканлигига ишонгим келмас, қанчадан – қанча оқилларни - Чўлпон, Усмон Носир, Қодирийдай инсонларни йўқ қилиб юборган халқлар отаси, бир манфаати бўлмаса бутун бир халқни шунчаки туғилган еридан бадарға қилиб юборишига ақлим бовар қилмасди. Шукрки, собиқ СССР таъми билан суғорилган тарих дарсликларидан олган билимларимдан ташқари, хурфикр падари бузрукворимдан эшитган хаққонийроқ тушунчаларим билан фикрлай олардим. Ана шунда, нима сабабдан дадам чойхонага ҳадеб чиқавермаслиги, белида белбоғи борлар таънасига жавобан “Мен бу миллатнинг куфр ишларни қилишига ишонмайман. Бу ерда қандайдир ўйин бўляпти” дея гапни қисқа қиганларини тушуна бошлардим. Олатасир кунлар бир-бирини қувлаб ўтарди. Минг шукур, Марғилон, Чек Шўра ва шаҳар ичкарисидан елган совуқ хабарлардан ташқари ўз кўзимиз билан ҳеч қандай ваҳшийликка гувоҳ бўлмадик. Дарвозаларимизга боғланган чорсилар офтоб тафти ва шариллаб ёққан ёмғирлар остида чириб, янгисига алмаштирилаётган маҳал “ғазавот тугади, турклар ватанига қайтармиш” деган янги миш- мишлар тарқалди.
- Бадтар бўлишсин! Ана уйсиз ҳам қолишди!
- Кетларига тепишди-ку келгиндиларни. Эшитишимча, ховлилари сув текинга сотилармиш... Агар рост бўлса, бир эмас иккитасини олиб қўярдим невараларимга.
- Первомайскийдагилар ҳам сотиларканми?
- Ха, албатта сотилади. У ерларда бирорта ҳам ўзбек яшамасдику! Баъриси сотилади.
Яхшики, бировнинг дардидан қувонмаётган ва онглироқ фикрлаётган юртдошларимиз ҳам йўқ эмасди. Кўпни кўрган Ғофир тоға, икки уруш қатнашчиси Раҳмонали бобо, қишлоқ имоми қирғиз домла, Омон муаллимнинг фикрларини кўпчилик маъқулламаса ҳам, айнан ана шундай инсонларнинг сайи- ҳаракати туфайли чопқи, ўқлов, болталар қонга бўялмай, рўзғор буюми деган шарафли номларини сақлаб қолишди... Айнан шу кунлари яна бир унутилмас воқеа содир бўлдики, ўша совуқ йиллардан бир умрлик ибрат олдим десам муболаға бўлмайди. Июнь тонгларининг бирида уйимиз тўғрисидаги катта йўлда йигирма чоғли сариқ “Пазик” турнақатор терила бошлади. Биз ишком остидаги тахта сўрида нонушта қилиб ўтирар эдик. Дадам тўхтаган автобусларнинг ойнасини милтиқ қўндоғи билан ёпаётган харбийларни кўргач гап нимадалигини тушунди чоғи, бизга тамаддини тугатишни буюрди. Биз хайрон. Шошилинч дуо ўқилган дастурхонни йиғишга чоғланган онам бўлса савол назари билан дадамга қаради.
- Ростдан ҳам эвакуация қилишяпти шекилли. Бечоралар тайёр уй-жойларини ташлаб номаълум томонларга кетишяпти. Ҳукумат уларни ҳеч қачон тарихий ерларига қайтармайди онаси. Ишқилиб, бошлари тошдан бўлсин! Қани, туринглар тезроқ. Уларнинг кўз ўнгида мазза қилиб чой ичиб ўтириш ноқулай болаларим...Муаззам укаларингни ичкари уйга ол! Мен борайчи, балки бирорта ёрдамим тегиб қолар. Ховлимиз девор билан ўралмагани учун, автобус ичига қўйдек қамалган одамларни кўриш мушкул эмасди. Ошхона деразасига тутилган парда орқали бу манзарани кузатар эканман, Шуҳрат, Дилшод, Жамилалар қайси автобусда экан дея бошим қотди. "Энди улар қайси мактабда ўқишади? Қаерда яшашади?" деган ўйлар тинчлик бермасди. Кун тепага келганида ҳам уловлар жойидан қўзғолмади. Харбийларнинг кўнгли юмшаган чоғи, автобуслардан тушган бир қанча одамлар йўл четидаги майсада давра қуриб ўтиришарди. Пешинда ташқарида ғала- ғовур бошланди. Эрталабдан буён уйга қамалиб ўтирган укамларни ушлаб бўладими, онамнинг “Тинчликмикин? ” дея, хавотирли дераза мўралаши панд бериб, пайт пойлаб турган укам Музаффар ўзини ташқарига урди. Табиийки мен ҳам, унинг кетидан чиқдим. Жанжал катта йўлга уланган боғимиз томондан келарди. Соқоли оппоқ бир турк мўйсафиди дуварак анжиримиздан узиб этак тўлдирган саккиз – тўққиз ёшлардаги икки боланинг қулоғидан чўзиб, аямай ураётган экан. Биз боққа яқинлашганимизда қўшниларимиз ҳам томошага йиғилган, автобусдагилар ҳам тушган, ким кўзида ёш, ким серрайиб жазо саҳнасини кузатиб турарди. Анжирлар эса тупроққа қоришиб, одамларга “бу томошани тўхтатинг!” дея ялинаётганга ўхшарди.
Шу вақт қаердандир пайдо бўлиб қолган дадам оқсоқолнинг қўлларига ёпишди. Икки болани унинг чангалидан аранг ажратиб олгач, эгниларини қоқиб атрофдагиларга юзланди:
- Нега болаларни уришига қараб турибсиз! Уялмайсизми? Тўрт дона анжирга шунчами? Сизчи оқсоқол?!
Халитдан буён жазавага тушиб, “ўғриларни” дуч келган жойига солаётган барваста қария ерга ўтириб йиғлаб юборди. Сўнг, тупроқдаги анжирларни бир-бир териб ҳалиги болаларнинг қўлларига тута бошлади. Болалар азбаройи қўрққанидан, халигина иштаҳаларини қитиқлаб қўйиб, калтакка сабаб бўлган меваларни олишни ҳам, олмасликни ҳам билмай дадамга қараб мўлтираб туришарди. Дадам кўзларига қуйилаётган ёшни аранг тийиб ҳар икки халққа юзланди.
- Шунча йиллар давомида ризқимизни тенг бўлишиб едик. Бир-биримизнинг боғимиздаги мевадан тотинсак ўғри бўлмадик. Тўйи-тўйчиқ, аъзамизда елкадош, тобуткаш эдик. Энди қанақадир ғаламислар бошлаган ўйин туфайли душманга айланамизми?! ..
Шу вақт турклар орасидаги ўзига таниш чеҳраларга кўзи тушди шекилли аста бориб бир кампирнинг қўлларидан тутди.
- Урбия хола, сиз неча йиллар бизнинг далада меҳнат қилдингиз. Шу қўлларингиз ўзбекларнинг пиёзини ўтаб қабармадими? Кадрия опа сизчи? Бир турк эмас узбекнинг хам аблажонисизку! Нега жим қараб турибсизлар?! Қани, қани ҳамма болаларни чақиринг! Шу анжирларни илдизи билан қўпориб олиб кетишмайдими... Мева-ку бу! Егилари келган.
Дадам кўз ёшлари сел бўлаёзган аммо нимадир дейишга чоғланиб, чўккалаган жойидан турмоққа чоғланган оқсоқолни ўрнидан туришига ёрдам бериб, унга елка тутди.
- Ҳаммамиз ҳам мусулмонмиз! Бу кунлар хам утиб кетар! Эртага Аллохнинг олдида мулзам булиб колмайлик.
Қария сузлари томогига тикилаётган дадамни кучоклар экан, жавдираб турган "гунохкор"ларга ишора бергач, бир тўп болалар боғимизга ёпирилишди... Анжир, сув кира бошлаган бошка мевалар шоҳи ерга егилиб, болаларни кузатиб турган икки халққа таъзим қилди. Автобусдан туширилган катта бидонлар ховлимиздан чиқадиган муздек булоқ сувларига тўлдирилди. Оқсоқол бечораларни сувга тушишига ҳам руҳсат бермаган экан. Чашма лабига югурганларни кузатиб, ховучларида жимирлаётган оби ҳаётни йиғлаб- йиғлаб сипқоришаётганининг гувоҳи бўлганман. Уловлар жойидан жилгунига қадар, бу сувлар қанча аччиқ ёшларга қоришди экан. Ўша июнь куни айрим қўшниларимизнинг юрагини ҳам ёз қуёшидай чарақлатиб юборди. Ойимга эргашиб патнисларда чойнак- пиёла, дастурхонда нон, қанд- қурс кўтариб чиққан қўшни холалар турк оилаларини тамаддига чорлаб, харбийлардан ҳам қўрқиб ўтиришмади. Хуллас, анжир сабаб икки миллат бир- бирини қайта топди десам ёлғон булмайди. Юракларга қадалган низо бир пиёла иссиқ чой тафтига дош бера олмай эриб кетди... *** Орадан йиллар ўтди.
Боғимиз яна ўшандай июнь дуваракларига тўлган оқшомларнинг бирида интернет орқали Шўҳратни қидириб топдим. Қайта топишганимиздан унинг хурсандчилигини тасвирлашга тилим ожиз. Турмушга чиқибди, иккки фарзанди ҳам бор экан. Мен қизларнинг саломини етказар эканман, компютер тугмачаларини босаётган бармоқларим ҳаяжондан титрар, гўёки синфдошим дунёнинг бошқа бурчагида эмас, қаршимда тургандай хаяжонда эдим.Ёзмоқчи бўлаётган гапларим бўғзимдан отилиб чиқарди. Мен унга, йиллар ўтсада Шўҳратни энг мард қиз сифатида эслаб юришимизни айтиб, болалик хатоларимиз учун ундан кечирим ҳам сўрадим. Гоҳ кулиб, гоҳ йиғлаб, хотиралар билан ўртоқлашдик... Шўҳрат бошларидан кечирган кечинмаларини ёзар , мен бўлса юрагимнинг энг ширин бўлакчасидан чиқиб, киприкларим орасидан мўлтираб турган болалигим билан бирга йиғлардим... Айниқса, "Қани энди болаларим ҳам мен қачонлардир еган седонали нонвой нонлардан бир мартагина тотиб кўришганида!" деган ёзувни ўқиб, мактаб биқинидаги эски нонвойхонадан таралиб, дарсхоналар оралаб димоғимизни қитиқлаган хушбўй исларни соғиниб кетдим. Гўёки масофалар эмас, ҳаётнинг энг мунаввар палласи чизиб берган беғубор йўллар бор эди ўртада... Оқсосқол, Урбия холалар аллақачон қазо қилишибди (Охиратлари обод бўлсин!) аммо дунёнинг турли давлатларидан паноҳ топган қувасойлик турк оилаларида анжир воқеаси оғиздан- оғизга ўтиб, Ўзбекистон хақидаги энг илиқ хотиралардан бирига айланган экан... Боғимиз мевасидан тотиб кўрганлар орасида Шўҳрат ҳам бўлганми, йўқми менга қоронғу. Бироқ шуниси аниқки, бир майизни қирққа бўлиб еган инсонлар юртида меҳр топган эллат, терилган анжирларни ҳам тенг тақсимлаб баҳам кўришган.
Гоҳида бир-бирини қашқирлардай ғажиётган муслимлар томонидан дарёдай оқизаётган хун иси, нафси ўпқон айрим хунхўр давлатларнинг иштаҳасини карнай қилиб юбораётганидан куйиб кетаман. Оинаи жахон оркали намоиш этилаётган тало- тўпларни кўриб, энди навбат кимга экан деган хавотир билан янгиликларни хам кургим келмайди.
Етим, майиб мажруҳ гўдаклар, боласини йўқотиб девона бўлаёзган одамийзотга қараб юрагим тупроққа қоришган дувараклардай эзилиб кетади. Ихтиёр менда бўлганида, қурол тутган қўлларга боғимиздаги кекса анжирнинг ниҳолчаларидан бериб, меҳр, муҳаббат, саодат боғларини яратиб барча урушларга чек қўярдим!
Муаззам ИБРОҲИМОВА.
2011 йил.
İNCİR
Bu olaylar yaşandığında ben henüz okulu bitirmemiş, hayatın zorluklarını tecrübe etmemiş bir kızdım…
1989 yılının Mayıs ayı... Kızıl kırların eteklerindeki küçücük şehrimizi arı yuvası gibi yerinden oynatan dedikodulardan korkmayan insanlara bile iki kat daha korkunç görünen bir zaman. Huyuna yaraşır bir lakap ile Hercai Öktem şehre gidip söz toplayıp geldi ve köyü acayip bir korkuya salıverdi. Güya, eski birahanede bir Tacik çocuğu Türkler bıçaklamış. Tüm Özbekler oraya toplanıyorlarmış. Muhacirlere karşı savaş ilan edilmiş. Savaş başlamış! Eline geçen çapa sapıyla kahramana dönüşen komşumuz, yüzden fazla erkeği silahlandırıp, eski birahane tarafına gitti. Kimi keser, kimi bıçak, kimi sopa alıp koştu. Neler olduğunu tam anlayamayan çocuklar da geldi. Sevdiklerinin peşinden dua ederek uğurlayan kadınlar ve çocuklar, en güvenli yer diye bizim büyük avlumuza toplanarak, sabaha kadar uyumadan oturdular... Köyden gelen silahlı kalabalık döndüğünde, Sofracı Haldar teyze, Türklerin karnını yardığı hamile kadınlar ve dumanı tüten mahalleler hakkında konuşuyordu. Yine yalan yanlış bir tarihe şahitlik ederek şafak kızarmaya başlamıştı.
‒ Dağ tarafından iniyorlarmış!
‒ Yok ya, Mergilan tarafından geliyorlarmış. Karşılaştıkları her Özbek’i öldürüyorlarmış. Yetişkin kızlarınızı evde tutun, vahşi kan emiciler acizelerimizi taciz ediyorlarmış.
‒ Hey Müslümanlar, kapınızın üzerine flama bağlayınız! Türklerin evi sanıp yine yanlışlıkla ateşe vermesinler!
‒ Yok ya, ne Mergilan’ı! Karakol var ya! Dağdan inecekler, göreceksiniz! Çocuklarınızı evden çıkarmayınız! Falan köyde Kafkasyalılar bebekleri dirgene saplayıp, sokakta gezdirmişler. Resimlerini gözlerimle gördüm...
İnsanların neden bu kadar korktuklarını hiç anlamazdım. Neden bunca yıl barış içinde yaşamış milletten bu kadar korkuyorlar? Yoksa onlar başka Türkler mi acaba? Öyle olsa gerek! Çünkü anaokulunda bizimle birlikte olan Seringül, ilkokulumuzda okuyan Medali, Cemile, Dilşad, Nesibe gibi Türk çocuklarıyla çok samimiydik. Onların babaları, ağabeyleri ya da diğer akrabalarının bu kadar vahşi olduklarına inanasım gelmiyordu. Özellikle Şöhret adlı sınıf arkadaşımıza bakılırsa, yakınlarının da düşmanlık etmeyecekleri kesin. Neden mi? Gelin onun hakkında ayrıntılı bilgi vereyim...
Sınıf öğretmenimiz Dilber hocanın oğlu sarılık olmuş ve doktor ona “Bit bulup gelin, sarılık hastalığının en iyi tedavisi budur” demiş. Zavallı öğretmenimiz kime söyleyeceğini bilemeden kızlardan herhangi birinde bulunur umuduyla okula koşturmuştu. Erkek çocukları dışarı çıkarıp, doktorun dediklerini kızlara aktardı:
‒ Canım kızlarım, Hikmetilla’mın ilacı şuymuş. Kimin biti var? Yalvarıyorum, yardım edin, lütfen!
Elinde küçücük bir cam şişeyle hüzünlü bakan Dilber hocaya birden kahkahayla gülüverdik. Şaka mı yapıyor? Kim “Benim saçımda bitim var” der ki! On beş yaşına gelmiş kızlarız, bizde bit ne arar?! Olsa bile, gösteriş düşkünü kızların önünde başında bu tür mahlûkların yaşadığını kim söyler ki? Üstelik şehirdeki okulda! Gayet ciddi olan Dilber hocanın gözlerinden yuvarlanan bir damla yaş kahkahaya nokta koydu ama kimsenin sesi çıkmadı. Hocamız derin iç çekerek kapıya yöneldiğinde en arka sırada oturan Şöhret yerinden kalktı:
‒ Bende bit var... Ben veririm!
Bütün kızlar gürültüyle arkaya döndük.
‒ Şöhret...
‒ Vay, bitli! Yürüyüşüne öleyim bunun... Çobanım de bari!
‒ Niçin temizlenmeden geldin okula?
‒ Vay, ben hala yemekhaneye onunla birlikte gidiyorum!
‒ Pasaklı!
Şöhret’in, kızların ok gibi sözleri altında Dilber hocanın önüne gelip başını eğip durması, hocamızın onun kıvırcık saçları arasından beş altı tane küçücük canavarı tutup şişeye koyması ve Türk sınıf arkadaşımızın “Kız kardeşime anaokulunda bulaşmış, bana da ondan geçti” diyerek kendini savunması gözlerimin önünde. Aslında o zamanlar her dört kızdan biri bitliydi. Mübarek, Matlube, Şöhret’i bitli diye küçümseyen Lobar, ben... Elimiz başımızdan inmiyordu. Neden biz yerimizden kalkmadık? Şöhret de umursamasa, kimse onun kusurunu bilmeyecek ve okulu bitirinceye dek gösteriş budalalarına malzeme olmayacaktı. Fakat hasta çocuğun haline bizden daha çok acıyan, on dokuz alaycı bakıştan çekinmeden hocaya başını eğen tek kişi, arkadaşımız Türk kızı Şöhret oldu.
Doğru, kötü insanlar her yerde oluyor. İnsanlar, düzenbaz, üç dört cahile bakarak tüm bir halkı suçlayabilir mi? O zamanlar cep telefonu denilen cihaz henüz insanların rüyasına bile girmemişti; çoğu dedikoduların “göz”, “kulak” denilen cihazlarla fotoğraflarının çekildiği, “ağız” denilen ezeli haberleşme membaı tarafından etrafa yayıldığı zamanlardı. Dirgene saplanmış bebekler ve vahşiler tarafından tecavüz edilen kızları kendi gözümüzle görmesek de, kulaklarımızla bire bin katarak olağanüstü bir biçimde abartılan dedikoduları duyuyorduk.
Şehirde dışarı çıkma yasağı ilan edilmişti, saat dokuzdan sonra sokağa sadece askerlerle sokak köpekleri çıkıyordu.
Daima huzur ve güven içinde yaşamaya alışık küçük şehrimizin görüntüsü değişti. Anayollarda kamuflajlarıyla bekleyen birlikler, savaş filmlerinde gördüğümüz heybetli tank ve soğuk, ürkütücü makineler, gece gündüz mahallelerde yürüyen silahlı askerler ve şüpheli kaba insanlar, bu tür dedikoduların gerçek olduğuna dair şüpheleri artırıyordu.
Büyük meydan tarafından pat pat diye gelen silah sesleri, kâh o sokakta kâh bu sokakta göğe yükselen kara dumanlar, her bir kapının tepesine bağlanmış bayrak gibi dalgalanıp duran atlas flamalar şehrimizde gerçekten savaş olduğunu hissettirince biz hakiki bir korku işkencesine kapılıvermiştik.
‒ Lanet olası Kafkasyalılar! Bir zamanlar demir vagonlara tıkıştırılıp aç susuz, çıplak gelmişlerdi, karınları doydu demek!
‒ Stalin onları boşuna sürgün etmemiş! Bak, kendine ekmek uzatan elleri doğrayıp, yer veren yurdu kara kanlara buluyor!
‒ Öldürmek gerek bunları!
‒ Kırıp taşlamak gerek!
Avlunun yanındaki çay ocağında toplanıp şafak sökene kadar nöbetleşen erkekler, demir vagon, Stalin, bilinmeyen yerlerden alınıp getirilen “vahşiler” hakkındaki söylentileri dinliyorlardı. Ben, sıradan hemşerilerimin bu kadar bilge siyasetçi olduklarına inanamıyordum; üstelik Çolpan, Osman Nasir, Kadiri gibi nice akil insanları yok eden “halklar atası”nın bir menfaati olmadan, bütün bir milleti yerinden yurdundan söküp sürgün edeceğine de aklım ermiyordu. Şükür ki çeşnisini eski SSCB ideolojisinden alan tarih derslerinden ziyade fikri hür muhterem pederimden edindiğim hakiki bilgilerle muhasebe yapabiliyordum. İşte bu sebepten babamın çayhaneye pek gitmeyişi, burnundan kıl aldırmayanların iğneleyici sözlerine cevaben: “Ben bu milletin küfür işlerine giriştiğine inanmıyorum. Burada bir oyun var ama ne?!” diyerek kısa kesmesini anlamaya başlamıştım.
Fitne günleri birbirini kovalıyordu. Binlerce şükürler olsun ki Mergilan, Çekşora ve şehir içinden esen soğuk haberler dışında gözlerimizle hiç bir vahşiliğe şahit olmadık. Kapılarımıza bağlanan bezler gün ışığı ve şırıl şırıl yağan yağmur altında çürüdü; yenisiyle değiştirileceği sırada ise “Savaş bitti, Türkler vatanlarına dönüyormuş” diye yeni dedikodular yayıldı.
‒ Daha beter olsunlar! Bak, evsiz de kaldılar!
‒ Arkalarından öyle bir tekme yediler ki muhacirler! Duyduğuma göre evleri bedava fiyata satılıyormuş... Doğruysa eğer bir değil iki tane alırdım torunlarım için.
- Pervomayskidekiler de satılıyor mu?
- Evet, elbette satılacaktır. Oralarda bir tane bile Özbek yaşamıyordu. Hepsi satılacak.
Ne mutlu ki birilerinin derdine sevinmeyen ve bilinçli düşünen yurttaşlarımız da yok değildi. Çok şeyler görmüş geçirmiş Gafur dayı, iki savaşa da katılmış olan Rahmanali dede, köy imamı Kırgız Hoca, öğretmen Aman gibilerin fikirlerini çoğunluk takdir etmese de bizzat bu gibi insanların gayret ve çırpınışlarıyla satırlar, merdaneler, baltalar kana bulanmadı; bu gereçler ne işe yarıyorsa o iş için kullanıldı.
Bu olayların yaşandığı günlerde yine unutulmaz bir vaka ortaya çıktı. Bu korkunç yıllardan bir ömürlük ibret aldım desem mübalağa etmiş olmam. Haziran sabahlarının birinde evimizin karşısındaki büyük yolda yirmi kadar sarı askeri araç sıra sıra dizildi. Biz asmanın altındaki kerevette kahvaltı yapıyorduk. Babam, bekleyen otobüslerin camlarını tüfek dipçiğiyle kapatan askerleri görünce meseleyi anlamış olmalı ki kahvaltıya hemen son vermemizi buyurdu. Şaşırmıştık. Aceleyle dua edildikten sonra sofrayı toplamaya çalışan annem soru soracakmış nazariyle babama baktı.
- Gerçekten tahliye ediyorlar, galiba. Biçareler kurulu düzenlerini bırakıp bilinmez yerlere gidiyorlar. Hükümet onları asla tarihi yurtlarına göndermez hanım. Her ne ise, Allah yardımcıları olsun! Hadi, kalkın çabuk! Onların gözü önünde keyifle çay içmek uygun değil evlatlarım… Kızım Muazzam, kardeşlerini içeri, eve götür! Ben gideyim, belki bir yardımım dokunur.
Avlumuzun etrafı duvarla çevrili olmadığından otobüslerin içine koyun gibi tıkıştırılmış insanları görebiliyorduk. Mutfağın penceresine tutuşturulmuş perdenin ardından bu manzarayı izlerken, Şöhret, Dilşad, Cemileler acaba hangi otobüste diye kafa patlatıyordum. “Onlar şimdi hangi okulda okuyacaklar?”, “Nerede yaşayacaklar?” gibi düşünceler bir türlü rahat bırakmıyordu.
Öğlen vakti gelmesine rağmen araçlar yerlerinden kımıldamadı. Askerler biraz merhamete geldikten sonra otobüslerden inen birkaç insan yol kenarındaki yeşillikte toplanıp oturmuşlardı.
Öğleden sonra dışarda bir gürültüdür koptu. Sabahtan beri eve kapanıp oturan kardeşimi tutmak artık ne mümkün! Annemin “Ne oluyor acaba?” diye endişeyle pencereden bakmasını fırsat bilen kardeşim Muzaffer kendini dışarı atıverdi. Tabi ki ben de onun ardından çıktım. Sesler, ana caddeye bitişik olan bahçemizin tarafından geliyordu. Sakalı bembeyaz ihtiyar bir Türk incirlerimizden koparıp eteklerini dolduran sekiz, dokuz yaşlarında iki çocuğun kulaklarını çekiyor, acımasızca dövüyordu. Biz bahçeye yaklaştığımızda komşularımız da temaşa için toplanmışlardı; öbür yandan otobüstekiler de iniyorlardı. Kimi yaşlı gözlerle kimi de şaşkın şaşkın, ceza sahnesini izliyorlardı. İncirler ise toprağa belenmiş, “Şu gösteriyi bitirin!” dercesine insanlara yalvarıyorlardı adeta…
O sırada bir anda yanlarında peyda olan babam ihtiyarın kollarına yapıştı. İki çocuğu pençelerinden zorla aldı, çocukların omuzlarına dokunup etraftakilere döndü:
- Niye çocukların dövülmesini seyrediyorsunuz? Utanmıyor musunuz? Dört tane incire değer mi bu? Ya siz ihtiyar?
Deminden beri “hırsızların” orasına burasına kendini kaybetmişçesine vuran iri yapılı ihtiyar yere oturup ağlamaya başladı. Sonra yerdeki incirleri bir bir toplayıp çocukların ellerine tutuşturuvermeye yeltendi. Çocuklar ise korktukları için, az önce iştahlarını kabartan ve uğruna dayak yedikleri meyveleri alıp almamakta kararsız bir şekilde mahzun gözlerle babama bakıyorlardı.
Gözlerine dolan yaşlara zorla hâkim olmaya çalışan babam iki tarafa yöneldi:
- Yıllardan beri rızkımızı eşitçe paylaşıp yedik. Birbirimizin bahçesindeki meyvelerin tadına bakmakla hırsız olmadık. Düğünlerde mutluluğumuzu paylaştık; cenazelerde birbirimize destek olduk, tabutlara birlikte omuz verdik. Şimdi düzenbazların çevirdiği bu oyun yüzünden birbirimize düşman mı olacağız!?..
O sırada Türkler arasından tanıdık simalara gözü ilişmiş olmalı ki, yavaşça ilerleyip yaşlı bir kadının elinden tuttu.
- Urbiye teyze siz nice yıllar bizim tarlada çalıştınız. Şu elleriniz Özbeklerin soğanlarını çapalarken şişmedi mi? Ya siz Kadriye abla? Yalnız Türklerin değil Özbeklerin de ablacığısınız! Niye sesiniz çıkmıyor? Hadi hadi bütün çocukları çağırın! Şu incirleri kökleriyle birlikte koparıp götürseler ne çıkar!.. Nihayetinde meyve bu! Canları çekmiş…
Babam, gözyaşları sel olmuş halde bir şeyler söylemek için yerinden kalkmaya çalışan ihtiyara koltuklayıp yardım etti.
- Hepimiz Müslümanız! Bu günler de gelip geçer! Yarın Allah’ın huzurunda utanacak hale düşmeyelim…
İhtiyar, sözleri boğazında düğümlenen babamı kucaklarken, ümit dolu gözlerle bakan “suçlular”a bir işaret verince çocukların hepsi bahçemize üşüştüler. İncir ve henüz olgunlaşmaya başlayan diğer meyvelerin dalları yerlere eğilerek, çocukları seyreden iki tarafın insanlarına da tazim kıldı…
Otobüsten indirilen büyük bidonlar avlumuzdan çıkan buz gibi kaynak suyuyla dolduruldu. İhtiyar, zavallıların su için inmesine bile izin vermiyormuş. Çeşmeye koşanları gözetledim, avuçlarında dalgalanan ab-ı hayatı ağlaya ağlaya içine çekene de şahit oldum. Araçlar hareket edinceye kadar bu sular nice acı gözyaşlarına karıştı… O haziran günü, bazı komşularımızın yüreğini de yaz güneşi gibi aydınlatıverdi. Anneme heveslenen komşu teyzeler de tepsilerde demlik, fincan, ekmek, şeker çıkarıp Türk aileleri bir şeyler atıştırmaya davet ettiler; askerlerden bile korkmadılar. Kısacası, incir vasıtasıyla iki halk birbirini yeniden buldu dense yalan olmaz. Yüreklere saplanan küskünlük, bir fincan sıcak çayın ısısına dayanamadı, eriyip gitti…
1989 yılının Mayıs ayı... Kızıl kırların eteklerindeki küçücük şehrimizi arı yuvası gibi yerinden oynatan dedikodulardan korkmayan insanlara bile iki kat daha korkunç görünen bir zaman. Huyuna yaraşır bir lakap ile Hercai Öktem şehre gidip söz toplayıp geldi ve köyü acayip bir korkuya salıverdi. Güya, eski birahanede bir Tacik çocuğu Türkler bıçaklamış. Tüm Özbekler oraya toplanıyorlarmış. Muhacirlere karşı savaş ilan edilmiş. Savaş başlamış! Eline geçen çapa sapıyla kahramana dönüşen komşumuz, yüzden fazla erkeği silahlandırıp, eski birahane tarafına gitti. Kimi keser, kimi bıçak, kimi sopa alıp koştu. Neler olduğunu tam anlayamayan çocuklar da geldi. Sevdiklerinin peşinden dua ederek uğurlayan kadınlar ve çocuklar, en güvenli yer diye bizim büyük avlumuza toplanarak, sabaha kadar uyumadan oturdular... Köyden gelen silahlı kalabalık döndüğünde, Sofracı Haldar teyze, Türklerin karnını yardığı hamile kadınlar ve dumanı tüten mahalleler hakkında konuşuyordu. Yine yalan yanlış bir tarihe şahitlik ederek şafak kızarmaya başlamıştı.
‒ Dağ tarafından iniyorlarmış!
‒ Yok ya, Mergilan tarafından geliyorlarmış. Karşılaştıkları her Özbek’i öldürüyorlarmış. Yetişkin kızlarınızı evde tutun, vahşi kan emiciler acizelerimizi taciz ediyorlarmış.
‒ Hey Müslümanlar, kapınızın üzerine flama bağlayınız! Türklerin evi sanıp yine yanlışlıkla ateşe vermesinler!
‒ Yok ya, ne Mergilan’ı! Karakol var ya! Dağdan inecekler, göreceksiniz! Çocuklarınızı evden çıkarmayınız! Falan köyde Kafkasyalılar bebekleri dirgene saplayıp, sokakta gezdirmişler. Resimlerini gözlerimle gördüm...
İnsanların neden bu kadar korktuklarını hiç anlamazdım. Neden bunca yıl barış içinde yaşamış milletten bu kadar korkuyorlar? Yoksa onlar başka Türkler mi acaba? Öyle olsa gerek! Çünkü anaokulunda bizimle birlikte olan Seringül, ilkokulumuzda okuyan Medali, Cemile, Dilşad, Nesibe gibi Türk çocuklarıyla çok samimiydik. Onların babaları, ağabeyleri ya da diğer akrabalarının bu kadar vahşi olduklarına inanasım gelmiyordu. Özellikle Şöhret adlı sınıf arkadaşımıza bakılırsa, yakınlarının da düşmanlık etmeyecekleri kesin. Neden mi? Gelin onun hakkında ayrıntılı bilgi vereyim...
Sınıf öğretmenimiz Dilber hocanın oğlu sarılık olmuş ve doktor ona “Bit bulup gelin, sarılık hastalığının en iyi tedavisi budur” demiş. Zavallı öğretmenimiz kime söyleyeceğini bilemeden kızlardan herhangi birinde bulunur umuduyla okula koşturmuştu. Erkek çocukları dışarı çıkarıp, doktorun dediklerini kızlara aktardı:
‒ Canım kızlarım, Hikmetilla’mın ilacı şuymuş. Kimin biti var? Yalvarıyorum, yardım edin, lütfen!
Elinde küçücük bir cam şişeyle hüzünlü bakan Dilber hocaya birden kahkahayla gülüverdik. Şaka mı yapıyor? Kim “Benim saçımda bitim var” der ki! On beş yaşına gelmiş kızlarız, bizde bit ne arar?! Olsa bile, gösteriş düşkünü kızların önünde başında bu tür mahlûkların yaşadığını kim söyler ki? Üstelik şehirdeki okulda! Gayet ciddi olan Dilber hocanın gözlerinden yuvarlanan bir damla yaş kahkahaya nokta koydu ama kimsenin sesi çıkmadı. Hocamız derin iç çekerek kapıya yöneldiğinde en arka sırada oturan Şöhret yerinden kalktı:
‒ Bende bit var... Ben veririm!
Bütün kızlar gürültüyle arkaya döndük.
‒ Şöhret...
‒ Vay, bitli! Yürüyüşüne öleyim bunun... Çobanım de bari!
‒ Niçin temizlenmeden geldin okula?
‒ Vay, ben hala yemekhaneye onunla birlikte gidiyorum!
‒ Pasaklı!
Şöhret’in, kızların ok gibi sözleri altında Dilber hocanın önüne gelip başını eğip durması, hocamızın onun kıvırcık saçları arasından beş altı tane küçücük canavarı tutup şişeye koyması ve Türk sınıf arkadaşımızın “Kız kardeşime anaokulunda bulaşmış, bana da ondan geçti” diyerek kendini savunması gözlerimin önünde. Aslında o zamanlar her dört kızdan biri bitliydi. Mübarek, Matlube, Şöhret’i bitli diye küçümseyen Lobar, ben... Elimiz başımızdan inmiyordu. Neden biz yerimizden kalkmadık? Şöhret de umursamasa, kimse onun kusurunu bilmeyecek ve okulu bitirinceye dek gösteriş budalalarına malzeme olmayacaktı. Fakat hasta çocuğun haline bizden daha çok acıyan, on dokuz alaycı bakıştan çekinmeden hocaya başını eğen tek kişi, arkadaşımız Türk kızı Şöhret oldu.
Doğru, kötü insanlar her yerde oluyor. İnsanlar, düzenbaz, üç dört cahile bakarak tüm bir halkı suçlayabilir mi? O zamanlar cep telefonu denilen cihaz henüz insanların rüyasına bile girmemişti; çoğu dedikoduların “göz”, “kulak” denilen cihazlarla fotoğraflarının çekildiği, “ağız” denilen ezeli haberleşme membaı tarafından etrafa yayıldığı zamanlardı. Dirgene saplanmış bebekler ve vahşiler tarafından tecavüz edilen kızları kendi gözümüzle görmesek de, kulaklarımızla bire bin katarak olağanüstü bir biçimde abartılan dedikoduları duyuyorduk.
Şehirde dışarı çıkma yasağı ilan edilmişti, saat dokuzdan sonra sokağa sadece askerlerle sokak köpekleri çıkıyordu.
Daima huzur ve güven içinde yaşamaya alışık küçük şehrimizin görüntüsü değişti. Anayollarda kamuflajlarıyla bekleyen birlikler, savaş filmlerinde gördüğümüz heybetli tank ve soğuk, ürkütücü makineler, gece gündüz mahallelerde yürüyen silahlı askerler ve şüpheli kaba insanlar, bu tür dedikoduların gerçek olduğuna dair şüpheleri artırıyordu.
Büyük meydan tarafından pat pat diye gelen silah sesleri, kâh o sokakta kâh bu sokakta göğe yükselen kara dumanlar, her bir kapının tepesine bağlanmış bayrak gibi dalgalanıp duran atlas flamalar şehrimizde gerçekten savaş olduğunu hissettirince biz hakiki bir korku işkencesine kapılıvermiştik.
‒ Lanet olası Kafkasyalılar! Bir zamanlar demir vagonlara tıkıştırılıp aç susuz, çıplak gelmişlerdi, karınları doydu demek!
‒ Stalin onları boşuna sürgün etmemiş! Bak, kendine ekmek uzatan elleri doğrayıp, yer veren yurdu kara kanlara buluyor!
‒ Öldürmek gerek bunları!
‒ Kırıp taşlamak gerek!
Avlunun yanındaki çay ocağında toplanıp şafak sökene kadar nöbetleşen erkekler, demir vagon, Stalin, bilinmeyen yerlerden alınıp getirilen “vahşiler” hakkındaki söylentileri dinliyorlardı. Ben, sıradan hemşerilerimin bu kadar bilge siyasetçi olduklarına inanamıyordum; üstelik Çolpan, Osman Nasir, Kadiri gibi nice akil insanları yok eden “halklar atası”nın bir menfaati olmadan, bütün bir milleti yerinden yurdundan söküp sürgün edeceğine de aklım ermiyordu. Şükür ki çeşnisini eski SSCB ideolojisinden alan tarih derslerinden ziyade fikri hür muhterem pederimden edindiğim hakiki bilgilerle muhasebe yapabiliyordum. İşte bu sebepten babamın çayhaneye pek gitmeyişi, burnundan kıl aldırmayanların iğneleyici sözlerine cevaben: “Ben bu milletin küfür işlerine giriştiğine inanmıyorum. Burada bir oyun var ama ne?!” diyerek kısa kesmesini anlamaya başlamıştım.
Fitne günleri birbirini kovalıyordu. Binlerce şükürler olsun ki Mergilan, Çekşora ve şehir içinden esen soğuk haberler dışında gözlerimizle hiç bir vahşiliğe şahit olmadık. Kapılarımıza bağlanan bezler gün ışığı ve şırıl şırıl yağan yağmur altında çürüdü; yenisiyle değiştirileceği sırada ise “Savaş bitti, Türkler vatanlarına dönüyormuş” diye yeni dedikodular yayıldı.
‒ Daha beter olsunlar! Bak, evsiz de kaldılar!
‒ Arkalarından öyle bir tekme yediler ki muhacirler! Duyduğuma göre evleri bedava fiyata satılıyormuş... Doğruysa eğer bir değil iki tane alırdım torunlarım için.
- Pervomayskidekiler de satılıyor mu?
- Evet, elbette satılacaktır. Oralarda bir tane bile Özbek yaşamıyordu. Hepsi satılacak.
Ne mutlu ki birilerinin derdine sevinmeyen ve bilinçli düşünen yurttaşlarımız da yok değildi. Çok şeyler görmüş geçirmiş Gafur dayı, iki savaşa da katılmış olan Rahmanali dede, köy imamı Kırgız Hoca, öğretmen Aman gibilerin fikirlerini çoğunluk takdir etmese de bizzat bu gibi insanların gayret ve çırpınışlarıyla satırlar, merdaneler, baltalar kana bulanmadı; bu gereçler ne işe yarıyorsa o iş için kullanıldı.
Bu olayların yaşandığı günlerde yine unutulmaz bir vaka ortaya çıktı. Bu korkunç yıllardan bir ömürlük ibret aldım desem mübalağa etmiş olmam. Haziran sabahlarının birinde evimizin karşısındaki büyük yolda yirmi kadar sarı askeri araç sıra sıra dizildi. Biz asmanın altındaki kerevette kahvaltı yapıyorduk. Babam, bekleyen otobüslerin camlarını tüfek dipçiğiyle kapatan askerleri görünce meseleyi anlamış olmalı ki kahvaltıya hemen son vermemizi buyurdu. Şaşırmıştık. Aceleyle dua edildikten sonra sofrayı toplamaya çalışan annem soru soracakmış nazariyle babama baktı.
- Gerçekten tahliye ediyorlar, galiba. Biçareler kurulu düzenlerini bırakıp bilinmez yerlere gidiyorlar. Hükümet onları asla tarihi yurtlarına göndermez hanım. Her ne ise, Allah yardımcıları olsun! Hadi, kalkın çabuk! Onların gözü önünde keyifle çay içmek uygun değil evlatlarım… Kızım Muazzam, kardeşlerini içeri, eve götür! Ben gideyim, belki bir yardımım dokunur.
Avlumuzun etrafı duvarla çevrili olmadığından otobüslerin içine koyun gibi tıkıştırılmış insanları görebiliyorduk. Mutfağın penceresine tutuşturulmuş perdenin ardından bu manzarayı izlerken, Şöhret, Dilşad, Cemileler acaba hangi otobüste diye kafa patlatıyordum. “Onlar şimdi hangi okulda okuyacaklar?”, “Nerede yaşayacaklar?” gibi düşünceler bir türlü rahat bırakmıyordu.
Öğlen vakti gelmesine rağmen araçlar yerlerinden kımıldamadı. Askerler biraz merhamete geldikten sonra otobüslerden inen birkaç insan yol kenarındaki yeşillikte toplanıp oturmuşlardı.
Öğleden sonra dışarda bir gürültüdür koptu. Sabahtan beri eve kapanıp oturan kardeşimi tutmak artık ne mümkün! Annemin “Ne oluyor acaba?” diye endişeyle pencereden bakmasını fırsat bilen kardeşim Muzaffer kendini dışarı atıverdi. Tabi ki ben de onun ardından çıktım. Sesler, ana caddeye bitişik olan bahçemizin tarafından geliyordu. Sakalı bembeyaz ihtiyar bir Türk incirlerimizden koparıp eteklerini dolduran sekiz, dokuz yaşlarında iki çocuğun kulaklarını çekiyor, acımasızca dövüyordu. Biz bahçeye yaklaştığımızda komşularımız da temaşa için toplanmışlardı; öbür yandan otobüstekiler de iniyorlardı. Kimi yaşlı gözlerle kimi de şaşkın şaşkın, ceza sahnesini izliyorlardı. İncirler ise toprağa belenmiş, “Şu gösteriyi bitirin!” dercesine insanlara yalvarıyorlardı adeta…
O sırada bir anda yanlarında peyda olan babam ihtiyarın kollarına yapıştı. İki çocuğu pençelerinden zorla aldı, çocukların omuzlarına dokunup etraftakilere döndü:
- Niye çocukların dövülmesini seyrediyorsunuz? Utanmıyor musunuz? Dört tane incire değer mi bu? Ya siz ihtiyar?
Deminden beri “hırsızların” orasına burasına kendini kaybetmişçesine vuran iri yapılı ihtiyar yere oturup ağlamaya başladı. Sonra yerdeki incirleri bir bir toplayıp çocukların ellerine tutuşturuvermeye yeltendi. Çocuklar ise korktukları için, az önce iştahlarını kabartan ve uğruna dayak yedikleri meyveleri alıp almamakta kararsız bir şekilde mahzun gözlerle babama bakıyorlardı.
Gözlerine dolan yaşlara zorla hâkim olmaya çalışan babam iki tarafa yöneldi:
- Yıllardan beri rızkımızı eşitçe paylaşıp yedik. Birbirimizin bahçesindeki meyvelerin tadına bakmakla hırsız olmadık. Düğünlerde mutluluğumuzu paylaştık; cenazelerde birbirimize destek olduk, tabutlara birlikte omuz verdik. Şimdi düzenbazların çevirdiği bu oyun yüzünden birbirimize düşman mı olacağız!?..
O sırada Türkler arasından tanıdık simalara gözü ilişmiş olmalı ki, yavaşça ilerleyip yaşlı bir kadının elinden tuttu.
- Urbiye teyze siz nice yıllar bizim tarlada çalıştınız. Şu elleriniz Özbeklerin soğanlarını çapalarken şişmedi mi? Ya siz Kadriye abla? Yalnız Türklerin değil Özbeklerin de ablacığısınız! Niye sesiniz çıkmıyor? Hadi hadi bütün çocukları çağırın! Şu incirleri kökleriyle birlikte koparıp götürseler ne çıkar!.. Nihayetinde meyve bu! Canları çekmiş…
Babam, gözyaşları sel olmuş halde bir şeyler söylemek için yerinden kalkmaya çalışan ihtiyara koltuklayıp yardım etti.
- Hepimiz Müslümanız! Bu günler de gelip geçer! Yarın Allah’ın huzurunda utanacak hale düşmeyelim…
İhtiyar, sözleri boğazında düğümlenen babamı kucaklarken, ümit dolu gözlerle bakan “suçlular”a bir işaret verince çocukların hepsi bahçemize üşüştüler. İncir ve henüz olgunlaşmaya başlayan diğer meyvelerin dalları yerlere eğilerek, çocukları seyreden iki tarafın insanlarına da tazim kıldı…
Otobüsten indirilen büyük bidonlar avlumuzdan çıkan buz gibi kaynak suyuyla dolduruldu. İhtiyar, zavallıların su için inmesine bile izin vermiyormuş. Çeşmeye koşanları gözetledim, avuçlarında dalgalanan ab-ı hayatı ağlaya ağlaya içine çekene de şahit oldum. Araçlar hareket edinceye kadar bu sular nice acı gözyaşlarına karıştı… O haziran günü, bazı komşularımızın yüreğini de yaz güneşi gibi aydınlatıverdi. Anneme heveslenen komşu teyzeler de tepsilerde demlik, fincan, ekmek, şeker çıkarıp Türk aileleri bir şeyler atıştırmaya davet ettiler; askerlerden bile korkmadılar. Kısacası, incir vasıtasıyla iki halk birbirini yeniden buldu dense yalan olmaz. Yüreklere saplanan küskünlük, bir fincan sıcak çayın ısısına dayanamadı, eriyip gitti…
***
Aradan yıllar geçti.
Bahçemizin yine o zamanki gibi haziran meyveleriyle dolup taştığı akşamların birinde internet üzerinden Şöhret’i arayıp buldum. Yeniden görüşebildiğimize ne kadar sevindiğini tasvir etmeye dilim aciz… Evlenmiş, iki tane de çocuğu varmış. Kızların selamlarını iletmeye çalışırken bilgisayar tuşlarına basan parmaklarım titriyordu. Sınıf arkadaşım sanki dünyanın başka bir köşesinde değil de karşımda duruyormuş gibi heyecan içindeydim… Yazmak istediğim cümleler kendiliğinden boğazımdan atılıp çıkıveriyordu. Aradan yıllar geçmiş olsa da, onu aramızda en mert kız olarak hatırladığımızı belirttim; çocukluk hatalarımız için özür de diledim. Kâh gülüp kâh ağlayarak hatıralarımızı paylaştık… Şöhret, başlarından geçenleri yazarken, ben, yüreğimin en şirin köşesinden çıkıp kirpiklerim arasından hüzünle bakan çocukluğumla birlikte ağlıyordum… Bilhassa, “Keşke çocuklarım da benim bir zamanlar yediğim çörek otlu ekmekleri bir kez olsun tadabilselerdi!” kısmını okuyunca, okulun bitişiğindeki eski fırından yayılıp sınıflara dolan o nefis kokuyu özleyiverdim. Sanki mesafeler değil de hayatın en parlak döneminin çizdiği gamsız yollar vardı aramızda… İhtiyar, Urbiye teyzeler çoktan vefat etmişler (Nur içende yatsınlar!) ama her biri farklı ülkelere sığınan Kuvesaylı Türk aileleri arasında incir vakası ağızdan ağıza yayılıp Özbekistan hakkındaki en ılık hatıralardan birine dönüşmüşmüş…
Bahçemizdeki meyvelerden tadanlar arasında Şöhret de var mıydı yok muydu bilmiyorum. Fakat şurası kesin ki, bir kuru üzümü bile kırka pay edip yiyen insanların yurdunda yürekleri şefkat dolan bu halk, toplanan incirleri de kendi aralarında eşitçe bölüşmüşlerdir.
Bazen birbirini aç kurtlar gibi ısıran Müslümanlar tarafından derya misali akıtılan kan kokusunun, nefsi bozuk, hunhar devletlerin iştahını kabartması yüreğimi parçalıyor!.. Aynayı cihanda gösterilen çatışmaları görünce, “Acaba şimdi sıra kimde?” korkusuyla haberleri bile dinlemek istemiyorum.
Yetim, yaralı, sakat bebeklere, evladını kaybedip de çıldırmak üzere olan insanlara bakınca yüreğim toprağa belenmiş meyveler gibi ezilmekte. Gücüm yetseydi, silah tutan ellere bahçemizdeki yaşlı incir ağacının filizlerinden tutuşturur; sevgi, muhabbet ve saadet bağlarını ördürür, bütün savaşlara son verirdim.
Bahçemizin yine o zamanki gibi haziran meyveleriyle dolup taştığı akşamların birinde internet üzerinden Şöhret’i arayıp buldum. Yeniden görüşebildiğimize ne kadar sevindiğini tasvir etmeye dilim aciz… Evlenmiş, iki tane de çocuğu varmış. Kızların selamlarını iletmeye çalışırken bilgisayar tuşlarına basan parmaklarım titriyordu. Sınıf arkadaşım sanki dünyanın başka bir köşesinde değil de karşımda duruyormuş gibi heyecan içindeydim… Yazmak istediğim cümleler kendiliğinden boğazımdan atılıp çıkıveriyordu. Aradan yıllar geçmiş olsa da, onu aramızda en mert kız olarak hatırladığımızı belirttim; çocukluk hatalarımız için özür de diledim. Kâh gülüp kâh ağlayarak hatıralarımızı paylaştık… Şöhret, başlarından geçenleri yazarken, ben, yüreğimin en şirin köşesinden çıkıp kirpiklerim arasından hüzünle bakan çocukluğumla birlikte ağlıyordum… Bilhassa, “Keşke çocuklarım da benim bir zamanlar yediğim çörek otlu ekmekleri bir kez olsun tadabilselerdi!” kısmını okuyunca, okulun bitişiğindeki eski fırından yayılıp sınıflara dolan o nefis kokuyu özleyiverdim. Sanki mesafeler değil de hayatın en parlak döneminin çizdiği gamsız yollar vardı aramızda… İhtiyar, Urbiye teyzeler çoktan vefat etmişler (Nur içende yatsınlar!) ama her biri farklı ülkelere sığınan Kuvesaylı Türk aileleri arasında incir vakası ağızdan ağıza yayılıp Özbekistan hakkındaki en ılık hatıralardan birine dönüşmüşmüş…
Bahçemizdeki meyvelerden tadanlar arasında Şöhret de var mıydı yok muydu bilmiyorum. Fakat şurası kesin ki, bir kuru üzümü bile kırka pay edip yiyen insanların yurdunda yürekleri şefkat dolan bu halk, toplanan incirleri de kendi aralarında eşitçe bölüşmüşlerdir.
Bazen birbirini aç kurtlar gibi ısıran Müslümanlar tarafından derya misali akıtılan kan kokusunun, nefsi bozuk, hunhar devletlerin iştahını kabartması yüreğimi parçalıyor!.. Aynayı cihanda gösterilen çatışmaları görünce, “Acaba şimdi sıra kimde?” korkusuyla haberleri bile dinlemek istemiyorum.
Yetim, yaralı, sakat bebeklere, evladını kaybedip de çıldırmak üzere olan insanlara bakınca yüreğim toprağa belenmiş meyveler gibi ezilmekte. Gücüm yetseydi, silah tutan ellere bahçemizdeki yaşlı incir ağacının filizlerinden tutuşturur; sevgi, muhabbet ve saadet bağlarını ördürür, bütün savaşlara son verirdim.
Muazzam İBROHIMOVA.
P/s: Bu hikâye, yedi yıl benimle bir okulda, aynı sınıfta olan Ahıska Türklerinin cesur kızı, arkadaşım Şöhrat'a adanmıştır.
Okulumuzda Şöhrat’ın yanı sıra Dalidze Camila, Maydanov Dilşod, Gulcan, Dilican, Medali ve Nasiba isimli Türk dostlarımız de okumuşlardı. Biz her zaman birbirimize dostça davrandık. Sadece Türk milletinden olanlarla değil, Kırgız, Tacik, Tatar ve Rus milletinden olan herkesle arkadaş olduk, kimse biri birini üzmedi, kırmadı.
Mayıs-Haziran 1989’da çıkan etnik çatışmada hiçbir tarafın Özbek’in de Türk’ün de suçu yok idi. Olay, Eski Sovyetler Birliği yöneticilerinin emri ile yapılmış en iğrenç komploydu. Ben hala 14 yaşındayken, sıkıntılı ihtilaftan çok önce şehirde bir sürü yabancıların çoğaldığına ve küçük çaplı etnik çatışmaları kışkırtmaya çalıştıklarına şahit oldum. Biz yetişkin olmayanlar arasında bile, söylentileri yayarak, bizi birbirilerimize düşman yapmak için girişimler olmuştu.
Hikayemde ayrıca, Kuvasay'dan sınır dışı edilen Ahıska Türklerinin son günü de anlatılıyor. O günkü acımı hala hatırlıyorum. Evimiz önünde dizilmiş otobüslere teker teker bakarak arkadaşlarımı aramıştım. Camila, Gulcan, Nasiba, Şöhrat'ın hangi otobüste olduklarını ve belki onları yanımıza almanın imkânı var mı ki diye kalbim sıkışıyordu.
Hikayemde, yeniden iki Millet arasındaki sevgiyi birbirine bağlayan, bahçemizdeki incir ağacından bahsettim. Hayır, onu tanrılaştırmaktan tamamen uzaktayım. Ama, aynen onun sayesinde hayatıma yetecek kadar ders almıştım.
Şöhrat, belki beni duyuyorsundur, seni çok ama çok özledim. Aynı çocukluğumuzdaki gibi seninle sohbet etmek, sırlarımı paylaşmak, koşarak oynamak istiyorum. Büyük çocuklarımın boyu beni geçmiş olmasına rağmen, bazen kendimi çocuklar gibi hissederek, onlara saatlerce sizden bahsederim. İncir yiyemiyorum. Çünkü ağzıma koymama rağmen boğazımdan geçmez. Siz Kuvasay’a gelirseniz, birlikte paylaşırız diye umuyorum, umut ediyorum.
“İncir” de, milletlerin kötüsü olmaz diye eğitim veren Babam hakkında de yazdım. Özbek, Tacik, Kırgız diye ayırt etmeden hepimizi “canım” diye seven Urbiya teyze, annem, annen hakkında de saygıyla bahsettim. Daha nice iyi insanlar hakkında yazmak isterdim...
Bu iyi insanların hepsi, senin ve benim masum çocukluğumuzun anılarında bulduğum inciler ve paha biçilmez mücevherlerdir.
Bu yıl, 1989’da yaşanan o trajedide hayatını kaybeden Türk milletlerin anısına Kuvasay’da bir hatıra Anıtı dikiliyor. Ben Anıta hayatını kaybedenlerin isimlerinin yazılmasına itiraz ettim. Onların, kayada değil de kalplerimizde mühürlenmiş olmaları daha da önemli. Hatıra Anıtı o etnik çatışmanı değil de milletler arasındaki akıbetin, insanlığın ve sevgi bağlarının hiçbir zaman kesilmediğini ve hiçbir düşman gücün halklar, milletler arasında nifak tohumları ekemeyeceğini hatıratı olsun!
Hikayemi Türkiye türkçesige tercüma eden degerli hocam Prof. Dr. Hüseyin Baydemir ve Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü yüksek lisans öğrencilerige teşekür ediyorüm. Allah sizlerden razı olsun!
Okulumuzda Şöhrat’ın yanı sıra Dalidze Camila, Maydanov Dilşod, Gulcan, Dilican, Medali ve Nasiba isimli Türk dostlarımız de okumuşlardı. Biz her zaman birbirimize dostça davrandık. Sadece Türk milletinden olanlarla değil, Kırgız, Tacik, Tatar ve Rus milletinden olan herkesle arkadaş olduk, kimse biri birini üzmedi, kırmadı.
Mayıs-Haziran 1989’da çıkan etnik çatışmada hiçbir tarafın Özbek’in de Türk’ün de suçu yok idi. Olay, Eski Sovyetler Birliği yöneticilerinin emri ile yapılmış en iğrenç komploydu. Ben hala 14 yaşındayken, sıkıntılı ihtilaftan çok önce şehirde bir sürü yabancıların çoğaldığına ve küçük çaplı etnik çatışmaları kışkırtmaya çalıştıklarına şahit oldum. Biz yetişkin olmayanlar arasında bile, söylentileri yayarak, bizi birbirilerimize düşman yapmak için girişimler olmuştu.
Hikayemde ayrıca, Kuvasay'dan sınır dışı edilen Ahıska Türklerinin son günü de anlatılıyor. O günkü acımı hala hatırlıyorum. Evimiz önünde dizilmiş otobüslere teker teker bakarak arkadaşlarımı aramıştım. Camila, Gulcan, Nasiba, Şöhrat'ın hangi otobüste olduklarını ve belki onları yanımıza almanın imkânı var mı ki diye kalbim sıkışıyordu.
Hikayemde, yeniden iki Millet arasındaki sevgiyi birbirine bağlayan, bahçemizdeki incir ağacından bahsettim. Hayır, onu tanrılaştırmaktan tamamen uzaktayım. Ama, aynen onun sayesinde hayatıma yetecek kadar ders almıştım.
Şöhrat, belki beni duyuyorsundur, seni çok ama çok özledim. Aynı çocukluğumuzdaki gibi seninle sohbet etmek, sırlarımı paylaşmak, koşarak oynamak istiyorum. Büyük çocuklarımın boyu beni geçmiş olmasına rağmen, bazen kendimi çocuklar gibi hissederek, onlara saatlerce sizden bahsederim. İncir yiyemiyorum. Çünkü ağzıma koymama rağmen boğazımdan geçmez. Siz Kuvasay’a gelirseniz, birlikte paylaşırız diye umuyorum, umut ediyorum.
“İncir” de, milletlerin kötüsü olmaz diye eğitim veren Babam hakkında de yazdım. Özbek, Tacik, Kırgız diye ayırt etmeden hepimizi “canım” diye seven Urbiya teyze, annem, annen hakkında de saygıyla bahsettim. Daha nice iyi insanlar hakkında yazmak isterdim...
Bu iyi insanların hepsi, senin ve benim masum çocukluğumuzun anılarında bulduğum inciler ve paha biçilmez mücevherlerdir.
Bu yıl, 1989’da yaşanan o trajedide hayatını kaybeden Türk milletlerin anısına Kuvasay’da bir hatıra Anıtı dikiliyor. Ben Anıta hayatını kaybedenlerin isimlerinin yazılmasına itiraz ettim. Onların, kayada değil de kalplerimizde mühürlenmiş olmaları daha da önemli. Hatıra Anıtı o etnik çatışmanı değil de milletler arasındaki akıbetin, insanlığın ve sevgi bağlarının hiçbir zaman kesilmediğini ve hiçbir düşman gücün halklar, milletler arasında nifak tohumları ekemeyeceğini hatıratı olsun!
Hikayemi Türkiye türkçesige tercüma eden degerli hocam Prof. Dr. Hüseyin Baydemir ve Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü yüksek lisans öğrencilerige teşekür ediyorüm. Allah sizlerden razı olsun!
Muazzam İBROHIMOVA.
-
Бўлимлар
Маълумот
Янгиликлар new
Изоҳлар
БАЧАДОН ТУШИШИ ХАВФЛИМИ?..
qin devori tuwganda uy sharoitida aperatsiya lazerlarsiz davolasa buladimi qin devorini uy sharoitida aperatsiya lazerlarsz davolasa bulladimi
Нега сўгал тошади?
Ассалому алекум кулимга сунгал чикди хеч чикмас эди канде йукотса булади
“ШАРҚ ЮЛДУЗИ” БОРМИ?
Ёшлигимда мен ҳам бу журнални севиб ўқиганман, отам йиққан бўсалар керакда уйимизда эски сонлари ҳам турарди. Ҳикоянгиз мени ҳам болалигимга об
Соғинч соҳиллари - Ўзбекистон халқ артисти - Мирза Азизов хотирасига.
Устоз санъаткор Мирза Азизовнинг бетакрор роллари, ҳар қандай қаҳрамонни психологик қиёфасини моҳирона ижро этиши у кишини халқимиз қалбидан ўрин
ЎЗБЕК ТИЛИМ - КЎЗДЕК ТИЛИМ
Mutloq haqiqatni ifodalovchi misralar. Kam bòlmang Muslimbek aka. Kareyslar 600-800 doll. tòlab biznikilardan òtayotgan fanlari haqida qòllanmalar
Маълумот